Abstract:

Bu çalışma, İzvornik Sancağı Memlehateyn kadı sicillindeki vakıf kayıtlarının bir incelemesini unmmaktadır. Bu Sicil, Bosna Eyaleti’nin bir parçası olan Zvornik Sancağı’nın 17. yüzyıldan kalma korunmuş nadir yerel arşiv kaynaklarından biridir. Bölge için türünün korunmuş en eski kaynağı olan bu Sicil, bugünkü Bosna- Hersek’in tüm kuzeydoğu kesiminin tarihine ışık tutmaktadır. Sicilde 1053-56 Hicri/1643-46 dönemine ait vakıflarla ilgili çeşitli belge mevcuttur. Bugün sicilin büyük bir kısmı Osman Asaf Sokolović’in mirası olarak Saraybosna’daki Gazi Hüsrev Bey Kütüphanesi’nde muhafaza edilmektedir. Vakıfla ilgili bu çalışma, vakıfların Osmanlı taşra iç bölgelerinde bir kurum olarak oynadığı rolün daha iyi anlaşılmasını sağlamayı amaçlamaktadır. Bu çalışma, vakıf kayıtları aracılığıyla, diğer şeylerin yanı sıra daha önemli bir soruyu ele almaktadır: Osmanlı sınırındaki büyük merkezlerdeki (Buda,Temeşvar, Belgrad, Saraybosna) durumla karşılaştırıldığında bazı Osmanlı iç bölgeleri durgun muydu? Ayrıca çalışma, para vakıflarının ve vakıf kredilerinin hem kentsel hem de kırsal alanlardaki ekonomik, kültürel, sosyal ve diğer faaliyetlerdeki rolünü aydınlatmaktadır. Osmanlı İmparatorluğu’nda vakıf kredisinin rolü üzerine yayınlanmış birçok çalışma ağırlıklı olarak büyük şehir merkezlerini ele almaktadır. Bu çalışma, daha küçük kent merkezlerinde ve kırsal ortamlarda aynı olguya odaklanarak daha geniş bir tartışmaya katkıda bulunmayı amaçlamaktadır. Sicildeki kayıtlar, vakıflarla mesleki ilişkiler yoluyla kazanılacak toplumsal önemi kanıtlamaktadır. Daha genel bir ifadeyle, vakıfların, mecazi anlamda, hem Osmanlı Devleti’nin hem de Osmanlı toplumunun görünmez bir eli veya farklı geçmişlere sahip insanların amaçlarına ulaşabilecekleri veya çeşitli düzeylerdeki ekonomik ve sosyal faaliyetler için maddi kaynak sağlayabilecekleri bir tür aracı olduğu sonucuna varılabilir.

Keywords: