Özet:

Fıkralar, konusunu yaşanmış hayat hadiselerinden alan, gerçekçi bir karaktere sahip olan, az sözle çok şey anlatan anlatılardır. Fıkraların başlıca niteliği gerçekliktir. Fıkralarda tabiatüstü olaylara ve olağanüstü varlıklara rastlanmaz. Fıkralarda yer alan her şey akla ve mantığa uygundur. İçinde hayali ve fantastik unsurlar bulunmayan ve somutluğa dayanılarak oluşturulan fıkralarda yer alan şahısların gerçekten yaşamış kişiler, olayların da gerçekten yaşanmış olaylar olduğu söylenebilir. Bu bakımdan Denizli’nin farklı yörelerinde oluşmuş fıkralardaki şahıs kadroları da gerçek kişilerden oluşur. Bu fıkra kişilerinin gerçek kimliklerini belirlemek mümkündür. Bunlar belirgin kişilik özelliklerinden sıyrıldıklarında bir fıkra tipine dönüşmeye başlarlar. Dolayısıyla yerel fıkra tipi temelinde gerçek kişilerden ortaya çıkar. Bu bağlamda Denizli’nin pek çok yöresinden derlenen fıkralarda yerel tip özelliği gösteren fıkra kahramanlarına rastlanır. Yerel anlatılarda görülen bu kişilerin bir fıkra tipi mi yoksa mizahi bir karakter mi oldukları değerlendirilmesi gereken bir probleme işaret eder. Sözü edilen ana karakterlerin, gerçekten yaşamış olmaları, halkı temsil etme durumları, yaşadıkları yörede bilinmeleri ve taşıdıkları mizahi özellikleri göz önüne alındığında bu kişilerin fıkra tipi olarak değerlendirilip değerlendirilemeyeceği tartışılır. Gerçekten yaşamış olmalarına rağmen çok dar bir bölgede tanınmaları, bireysel özellikleri ile ön plana çıkmaları, zamanla unutulup gitmeleri ve tespit edilen fıkra metinlerinin sınırlı sayıda olması göz önüne alındığında bu kişilerin bir fıkra tipinden ziyade fıkra kahramanı oldukları görülür. Denizli yöresi fıkra kişilerinin geleneksel fıkra tipinden farklılaşmaları ve özgün bir yapıya sahip olmaları bu konunun incelenmesinin gerekliliğini gösterir. Bu noktada Denizli yöresi fıkraları ele alınarak fıkralarda yer alan kişilerinde bu bağlamda tartışılması gerekir. Bu çalışmada Denizli yöresinde tespit edilen fıkralar ele alınacak, bu fıkraların kahramanları içinde bulundukları bağlamsal çevrenin dâhilinde incelenerek karakter ya da tip oldukları hususuna açıklık getirilmeye çalışılacaktır. Böylece bu özellikteki kişilerin Türk fıkra tipleri içindeki yeri belirlenecektir.

Anahtar Kelimeler: