Özet:

Türk fıkraları, fıkra tipleri çeşitliliği bakımından çok zengindir. Çeşitli özellikleriyle ön plana çıkmış “ferdi şahsiyetler” yanında bölgeleri (Karadenizli, Karatepeli vs.), zümreleri (Yörük, Mevlevi vs.), uyrukları (Türk, Alman, İngiliz vs.), meslekleri ve uğraş alanlarını (imam, politikacı, öğretmen, doktor, şoför, avcı vs.), ekonomik durumları (zengin-fakir), farklı sosyal çevreden insanları (köylü-şehirli, konargöçer-yerleşik) temsil eden kişiler fıkra tipi olabilmektedir. Fıkraların adlandırılması ve tasnifi genellikle bu tipler esas alınarak yapılmaktadır. Bu çalışmada, Çukurova Bölgesi fıkra anlatma geleneği içerisinde yer alan Yörük tipine bağlı fıkralar değerlendirilmiştir. Çukurova bölge kültüründe Yörükler önemli bir yere sahiptir. Tarih boyunca hayvancılığa bağlı konargöçer bir yaşam süren Yörüklerin büyük bir kısmı yerleşik hayata geçmiş olmakla birlikte halen geleneksel yaşantısını birtakım değişim ve dönüşümlerle birlikte sürdürenlere rastlanmaktadır. Bölgede, sözü edilen bu yaşam biçimi dışında yerleşik kültür varlığı da söz konusudur. Bu iki kültür arasındaki farklılık ve bundan doğan çatışma çeşitli fıkraların doğmasına zemin hazırlamıştır. Bu bağlamda 43 adet fıkra şekil ve içerik olarak incelenmiş, Çukurova fıkra anlatma geleneği içerisindeki yeri tespit edilmeye çalışılmıştır. Fıkralarda Aydınlı, Hayta, Honamlı, Tekeli gibi çeşitli adlarla da anılan Yörük tipi; dini bilgisi yetersiz, ibadetlerine çok bağlı olmayan, dini konuları kendi yaşam biçimi çerçevesinde yorumlayan birisidir. Yörük tipi ayrıca konargöçer yaşam biçimi içerisinde yerleşik kültürden uzak, şehir toplumuna yabancı, hayvanlarının başında çobanlık yapan, saf, samimi, iyiliksever, hazırcevap ve açık sözlü bir kişidir.

Anahtar Kelimeler: