Abstract:

Chedo Mıjatovıch, “Sırbistan ve Sırplar, London 1908” adını taşıyan eserinin V. bölümünü (s. 114-133) fıkralara ayırmıştır. Bu bölümde yer alan 21 adet fıkradan 9’unda (8, 9, 14, 16, 17, 18, 19, 20 ve 21 numaralı fıkralar), Türk fıkra tipleri arasında ortak şahsiyeti temsil yeteneğini kazanmış olan Nasreddin Hoca, ya fıkraların başkahramanıdır ya da fıkralarda önemli bir role sahiptir. Mıjatovıch, söz konusu bölümün girişinde, Sırp fıkralarında Türk ağaları, kadıları ve hocalarının komik ve aptal kişilikleri temsil eden tipler olarak resmedildiğini söyler ve bu görüşünü destekleyen fıkra metinlerine yer verir. Gülmenin ortaya çıkabilmesi için fıkrada yer alan tiplerden birinin diğer fıkra tiplerine göre bir zaafının, bedenî bir noksanlığının veya bir zihinsel özrünün bulunması gerekir. Fıkralarda bir olumlu bir de olumsuz tip (rakip) vardır. Fıkra anlatıcısına göre olumlu tip, her zaman kendi mensubu bulunduğu millet veya topluluğu temsil eden fıkra tipidir. Anlatıcı böylelikle hedef aldığı, rakip olarak gördüğü topluluk veya millet karşısında fıkra tipi üzerinden bir üstünlük sağlamış olur. Olumsuz tip ise anlatıcının yermek istediği topluluk veya milleti temsil eden tiptir. Çalışmamızda Sırplar arasında anlatılan ve olumsuz (rakip) tipleri Türklerin temsil ettiği fıkralar, “Mizahta Üstünlük Teorisi”ne göre ele alınıp değerlendirilecektir. Bu teorinin temelinde, “rakibi saf dışı bırakmaktan duyulan keyif, bir başkasını dezavantajlı duruma getirmenin verdiği haz, öteki konumundaki kişinin düştüğü kötü durumdan duyulan mutluluk, başkalarının talihsizliklerinden ve acılarından alınan zevk, bedensel çirkinlik veya bozuklukların kendi bedeninde olmamasından duyulan memnuniyet ile mantıksız hareket ve eylemlere gülme” yer almaktadır.

Keywords: