Özet:

Mühürler, ortaya çıktıkları Neolitik Dönem’den itibaren güç, aitlik ve statünün bir simgesi olarak uzun yıllar farklı coğrafyalarda farklı toplumlar tarafından kullanılmışlardır. Mühürler üzerine kazınmış tasvirler ve metinler, ait oldukları toplumların yaşam biçimleri, inanç sistemleri ve sanat anlayışları gibi pek çok konuda bizlere önemli bilgiler sunmaktadır. Yakındoğu’da yapılan son çalışmalar, ilk mühür örneklerinin ortaya çıkışının M.Ö. 8. bin yılın sonlarında başladığını ortaya koymaktadır. Mühürler; gerçekliği, aitliği, sosyal statüyü belirttiği gibi aynı zamanda hırsızlık gibi olağan dışı bir duruma karşı da alınan bir tedbirdir. Mühürler, M.Ö. 900-600 yılları arasında yaşamış olan Urartular ’da da yaygın olarak kullanılmıştır. Anadolu mühür gelişimi içerisinde önemli bir yere sahip olan Urartu mühürleri, form, üzerlerinde işlenen betimlemeler ve teknik açıdan önemli bir yere sahiptir. Diyarbakır Müzesi’ne satın alma yoluyla gelmiş olan 13/ 63/ 77 Envanter numaralı yarı küre formlu damga mühürde “Kutsal Ağaç ve Keçi” betimlenmiştir. Urartu sanatında sıkça kullanılan betim, mühürcülük sanatında da önemli ve dikkat çekicidir. Mühür, 1.7 cm yüksekliğinde, 1.5 cm genişliğindedir. Bir tarafında biri büyük diğeri küçük olmak iki deliğe sahiptir. Bu delikler diğer tarafta yer alan delikle paralel birleşmektedir. Büyük delik çapı 0.4 cm küçük delik çapı ise 0, 3.5 cm’dir. Damga yüzünde; kutsal ağaca doğru yönelen stilize edilmiş dağ keçisi yer almaktadır. Boynuz uzun ve aşağı doğrudur. Gövde ve bacaklar ince uzundur, kuyruk kısa yukarı doğrudur. Urartu sanatında sevilerek işlenen kutsal ağaç ve keçi betimlemeleri Assur – Urartu kültür etkileşiminin bir sonucu olarak karşımıza çıkmaktadır. Urartu sanatında değişik biçimlerde tasvir edilen kutsal ağaç betimleri, koruyucu amacının yanı sıra dinsel anlamlar da taşımaktadır. İncelediğimiz mühür üzerinde yer alan dağ keçisi ve kutsal ağaç betimi yaşamın döngüsel devinimini simgeleyen anlatımlardır.

Anahtar Kelimeler: