Özet:

VII. yüzyıl başlarında Anadolu ve Suriye'de dönemin iki süper gücü olan Bizans ve Sâsânî imparatorlukları arasında büyük çaplı askeri çatışmalar vuku buluyordu. Savaşın ilk etabını İranlılar kazanmış, Antakya, Suriye, Filistin ve Mısır Bizans'ın elinden çıkmıştı. Kısa süre sonra Herakliyus'un yönetimindeki Bizans orduları, misliyle mukabele edecekler ve Kafkasya hattından hücuma geçen Hazarların da yardımıyla İranlıları mağlup edeceklerdir. Bu olaylar vuku bulurken Medine'de hakimiyetini tesis eden Hz. Muhammed'in önderliğinde Müslümanlar, kendisinin vefatıyla halifeleri döneminde hızlı bir futuhata giriştiler. Bizans'ın en güzide toprakları olan Filistin, Suriye ve Mısır bu sefer Müslümanların eline geçti. Diğer taraftan Nihavend savaşı ile de Sâsânî imparatorluğu tarihin tozlu raflarındaki yerini aldı. Böylece kısa süre önce Sâsânîler ile Bizans'ın hakimiyet kavgasına sahne olan bu coğrafyaya güneyden, Hicaz bölgesinden yeni bir güç iştirak etmiştir. Tabi olarak bu yeni ve zinde güç, kısa süre sonra Anadolu'ya muhtelif kollardan sızmaya çalışacaktır. Sâsânîler döneminde bilhassa Kafkasya'nın sınır hatlarında bir dizi imar faaliyetinin gerçekleştirildiği ve nufus dengelerinin değiştirilmeye çabalandığı görülmektedir. Onların arkasından artık Müslümanlar, bölge tarihine yön veren asli unsur olacaklardır. Bu tebliğde Sâsânîlerin Müslümanlar tarafından yıkılmasıyla birlikte, Azerbaycan, Nahçıvan ve bugünkü Türkiye'nin doğu sınırlarında onlar tarafından gerçekleştirilen askeri faaliyetler, şehirleşme gibi hususlar kaynakların bize verdikleri malzemeler ışığında incelendi. Bu dönemlerde Kafkasya'nın güneyinde yaşayan Gürcüler, Ermeniler ve Albanlar ile Müslüman fatihler arasındaki ilişkiler de imkan dahilinde makalemizin sınırları içerisinde ele alınmaya çalışıldı.

Anahtar Kelimeler: