Özet:

Divan şairinin şiirini inşa ederken seçtiği kelimeler, içinde yaşadığı toplum hayatının ve kendi dünyasının hissî ve fikrî gerçekliğine bağlı olarak şekillenir. Birden fazla mana ihtiva eden bu kelimeler çeşitli söz sanatlarının da yardımıyla zengin bir çağrışım alanı yaratarak şaire geniş bir ifade imkânı sağlamaktadır. Amel de bu kelimelerden biridir. Aslî anlamı itibariyle iş, icra, mahsul, ilgilenmek, hareket etmek, meşgul olmak manalarına gelen Arapça amel kelimesi dinî literatürde ise kulların dünya hayatında şeriatın gereğine uygun olarak sergilediği, neticesinde ceza yahut mükâfat bulunan fiillerinin adıdır. Amel, bütün bu manalarının ötesinde aynı zamanda mûsikîye ait bir terimdir. Ancak amel kelimesinin lügatlerde bir mûsikî terimi olarak bulunmadığı yalnızca bahsi geçen anlamlarıyla yer aldığı görülmektedir. Hakkında mûsikî nazariyatına ait kaynaklarda dahi sınırlı bilgiler bulunan amel, ilk olarak XIII. yy’da görülen ve XVI. yy’ın ikinci yarısı ile birlikte örneklerinin azalmaya başladığı bir mûsikî formunun adıdır. Bununla birlikte amel kelimesi yine bir mûsikî terimi olarak darb-ı Türkî de denilen 14 zamanlı üç vuruşlu bir usuldür. Bu çalışmada, 14-19. yy’lar arasında yazılmış 100’ü aşkın divanda amel’in mûsikîye ait bir kavram olarak kullanıldığı beyitler tespit edilmiş ve bu beyitlerde amelin diğer kelimelerle kurduğu anlam ilgisi ortaya konulmaya çalışılmıştır. Böylece amel kelimesinin klasik şiirin çok katmanlı anlam dünyası içerisine gizlenmiş olan bu manası divan şiiri okurunun dikkatine sunulmuş, beyitleri oluşturan her bir kelimenin üzerinde incelikle durulması gerektiği vurgulanmaya çalışılmıştır. 

Anahtar Kelimeler: