Özet:

Araştırmada Osmanlı devrinde varlığını sürdüren ancak farklı mezheplerdeki Hıristiyan toplulukları arasında ‘cemaat değiştirmiş’ Bizans kiliseleri konu alınmıştır. İstanbul’da Ermeni topluluğunun ibadeti için dönüştürülen Bizans (Rum – Ortodoks) kiliseleri olan Surp Kevork Kilisesi (Sulu Manastır), Odalar Camii, Kefeli (Kefevi) Camii, Surp Hıraşdagabet Kilisesi üzerine kaynak araştırması yapılmış, günümüzdeki durumları incelenmiştir. İstanbul’un Osmanlılar tarafından fethi sonrasında Rum cemaatine olduğu gibi ayrıcalıklar tanınan Ermeni cemaatinin kilise gereksinimi yerleştikleri semtlerdeki Bizans kiliselerinin tahsis edilmesiyle çözümlenmiştir. Bu yapılardan Theotokos Petras Bizans kilisesi, Tcharkhapan Sourb Astvatzatzine Kilisesi adıyla Ermeni kilisesine, daha sonra Odalar Camii adıyla camiye dönüştürülerek 20. yüzyıla ulaşmış, ancak günümüzde harap olmuştur. İmparator Theophilos döneminde yaptırılan bir Bizans kilisesi olan günümüzdeki Kefeli (Kefevi) Camii, Aziz Nikolaos Katolik Kilisesi ve Ermeni kilisesi olarak kullanıldıktan sonra Osmanlı devrinde camiye dönüştürülmüştür. Fatih Sultan Mehmet fermanıyla 1461’de Ermeni Patrikhane Katedrali olarak kurulan Surp Kevork Kilisesi (Sulu Manastır) ve 1835’te yeniden yaptırılan Surp Hıraşdagabet Kilisesi, Ermeni cemaatine ait olarak varlıklarını sürdürmektedir. İstanbul’daki söz konusu Bizans kiliselerinde, yapıların Rum ve Ermeni Hıristiyan toplulukları arasındaki değişimi birinci dönem, aynı dine mensup, ancak farklı mezheplere sahip topluluklar arasında uygulanan dönüşüm ise ikinci dönemdir. Yapıların Hıristiyan topluluğundan Müslüman topluluğuna geçmesi ve Cumhuriyet dönemine ulaşması ise yapıların üçüncü dönemini oluşturur.

Anahtar Kelimeler: