Özet:

Merkezi kültürün şekillenmesini ve renklenmesini sağlayan önemli etkenlerin başında alt kültür olguları gelmektedir. Alt kültürü oluşturan olgular ise büyük ölçüde yöresel dinamiklerin etkisiyle ortaya çıkmakta ve hayatiyet bulduğu bölgenin renklerini, yaşam koşullarını, duygu-düşüncelerini, adet, gelenek ve göreneklerini üzerinde taşımaktadır. Bu sebepledir ki merkezi kültürün varlığını sürdürme gücü ve ilerleyen zaman içerisinde zenginleşme miktarı, büyük ölçüde alt kültürden bünyesine kattığı olguların yoğunluğuyla paralellik göstermektedir. Kültürün her alanında olduğu gibi müzik kültürünün gelişimi ve zenginleşmesi de bölgesel müzik kültürlerinin merkezi kültüre yaptığı katkıdan büyük ölçüde etkilenmektedir. Bölgesel yaşam ve düşünce biçimleri bölgesel müzik kültüründe üretilen eserlerde tecessüm etmekte, bu biçimler merkezi kültür içerisine bölgesel müzik kültürü sayesinde taşınmaktadır. Bu araştırmada, merkezi müzik kültürünün besleyici kaynaklarından birisi olan ve yoğun olarak Doğu Anadolu-Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde varlığını sürdüren gazel ve gazelhanlık olguları Erzurum ili özelinde ele alınmaya çalışılmıştır. Araştırma sürecinde geleneğin yöredeki önemli temsilcileri, katılımcı gözlem yöntemiyle incelenmiş ve bu kişiler, temsil ettikleri gelenek ve geleneğin ortaya çıkardığı müzikal yapı, bulundukları doğal ortamları içerisindeki durumları ile anlamlandırılmaya çalışılmıştır. Elde edilen veriler esas alınarak bölge insanı açısından bu kültürün ne ifade ettiği, merkezi müzik kültürüne ne katkılar sağladığı, bu kültürün taşıyıcısı olan kişiler açısından taşıdığı anlam aydınlığa kavuşturulmaya çalışılmıştır. Erzurum ve çevresinde yaygın olan gazelhanlık geleneği, başta bölgesel ve ulusal müzik kültürüne büyük ölçüde katkı sağlamakta, genellikle dini öğretileri konu edinen bu eserler, yaygınlık kazanarak ulusal müzik repertuvarına eklenmektedir. Melodi ve usul yapısı açısından farklı biçimlerde, irticalen bestelenen eserler öncelikli olarak var olduğu çevrenin ezgi belleğini yansıtmakta ve genellikle halk müziği özellikleri taşımaktadır. Güfteler bölgenin önemli mütefekkirlerine ait divanlardan seçilmekte ve ismi bölgeyle özdeşleşmiş bu mütefekkirlere ait güfteler, müzik aracılığıyla daha geniş kitlelere ulaşmaktadır. Gazelhanlık geleneği ve gelenek içerisinde üretilen eserler aracılığıyla bölgede hâkim olan dini öğretiler canlı tutulmakta ve bu dini öğretilerle bağlantılı olan yaşam biçimi gazelhanlar sayesinde müzik sanatı içerisinde taşınmaktadır. Gazelhanlar toplum içerisinde bu dini öğretilere uygun bir yaşam biçimi sergilemekte, bu nedenle sevgi ve saygıya haiz görülmektedir. Gazelhanlık ve gazel söyleme geleneği her canlı gelenek gibi ilerleyen sürece paralel bir şekilde değişim yaşamakta ve özünü korumak şartıyla zaman içerisinde farklı uygulamaları da bünyesine dahil etmektedir. Değişim süreci içerisinde gelenek içerisinde var olan çalgı, mekân, icra ve icracı gibi bazı olgular ve geleneğin kendisi, değişen koşullara kısmi olarak uyum sağlamaktadır. Durağan olmayan yapı sayesinde, gazelhanlık geleneği müzik aracılığıyla topluma daha fazla nüfuz etmekte ve bu değişim sayesinde her dönem canlılığını sürdürmektedir.

Anahtar Kelimeler: