Özet:

Bu makalede Amerikan ve İskandinav hukuki realizminde görülen temel iddia ve yaklaşımlar sunularak İslam hukuku ile mukayese edilmiştir. Belirsizliğin esas alınması, hukukî realizmin özünü oluşturmakta olup İslam hukuku bakımından hukuki realizmde görülen biçimde belirsizlik yaklaşımına imkan yoktur. İcma edilen hususlar, belirginleşmiş, sabiteye dönüşmüştür. İçtihadi meselelerde ise belirsizlik değil, farklı belirginleşme görünümleri söz konusudur. Realistlerin kök ve kaynak anlayışını reddetmelerine karşılık İslam hukuku Kitâb ve sünnet kaynaklığında belli kökten oluşan ve gelişen bir hukuk sistemidir. Realistlerin reddetmelerine karşılık, İslam hukukunda ahlak ve değerlerin merkezi bir yeri ve önemi vardır. Realistler adaleti hukuka bağlı ve hukukun yönlendirmesine tâbî olarak tanımlarken İslam hukukçuları karşılıklı bağlılık yaklaşımını esas almışlardır. Realistler süreç içerisinde oluşan bütün hukuk kurallarını reddederlerken İslam hukukçuları, hukuk kurallarını sistematize etmiş, bu kapsamda eserler telif etmişlerdir. Realistlerin hukukun hakimin kararıyla belirginleşip varlık bulacağı yönündeki yaklaşımlarına karşılık İslam hukukçuları, naslarla belirginleşenin yanında içtihatla varlık kazanan hukukun sistemini beyan etmişlerdir. Kök ve kaynak anlayışının reddine bağlı olarak realizmde görülen sınırsız plüralizmin aksine İslam hukukunda kaynak anlayışı çerçevesinde örfle anlamını bulan sınırlı çoğulculuk söz konusu olmuştur. Makalede bu hususlar tahlil edildikten sonra, elde edilen sonuçların sunumuyla çalışma tamamlanmıştır.

Anahtar Kelimeler: