Abstract:

En az iki unsurun bir araya gelerek oluşturduğu, farklı zaman, görünüş, kılınış ve kiplik işlevlere sahip olan fiil birleşmelerinin, birleşik fiil, art fiil, tasvirî fiil terimlerinin yanı sıra daha bütüncül şekilde değerlendirilmesi açısından analitik fiil yapısı terimiyle de karşılandığı bilinmektedir (Erdal, 2004, Yuldaşev, 1965). Analitik terimi, gramatikal işlemci olarak sözcük sınıfından seçilen unsurların kullanıldığı dillerden biri olan Rusçada yaygın şekilde kullanılmaktadır(Haspelmath 2000: 655). Bu sonucu olarak Türk dillerindeki gramatikal fiil birleşmelerini inceleyen Rus Türkologların bu terimi tercih ettiği görülmektedir (Kononov 1956, Yuldaşev, 1965). Analitik fiil yapıları, dilin ara alanlarında işlem görür. Bu nedenle betimlenmesinde ve sınırlarının çizilmesinde güçlükler yaşanır. Türkiye Türkçesinde analitik fiil yapıları, fiilimsi+yardımcı fiil unsurundan oluşmaktadır. Fiilimsiler, ana fiil ile yardımcı fiili birbirine bağlar ve zamana atıfta bulunabilir. Yardımcı fiiller ise kendine has temel anlamı olan bağımsız bir ana fiilden seçilerek zamanla biçimsel ve işlevsel olarak kayıplar yaşayarak gramatikal işlevlerde kullanılmaya başlarlar. Hatta yardımcı fiillerin belirli eklere duyarlılık, ana fiilin kılınışsal içeriğine göre seçilme gibi çeşitli kısıtlamalar da geliştirebildikleri görülmektedir. Yardımcı fiiller fiilimsilerle birlikte çalışarak, cümle içerisinde belirtilen olaylara, olgulara zaman, tutum, tarz gibi yeni boyutlar kazandırır. Çalışmada Türkiye Türkçesinde yer alan analitik fiil yapılarının morfo-sentaktik ve morfo-semantik alanlardaki özellikleri incelenecek ve diğer fiil birleşmelerinden farkları ortaya konacaktır. Dilbilgisi kitaplarında birleşik fiil başlığı altında sunulan fiil birleşmelerinin yapı ve işlev açısından birbirlerinden ne denli farklı oldukları ve bu yapıları ayrı başlıklar altında ele alınması gerektiği tartışılacaktır. Çalışmada sunulan örnekler Türkçe Ulusal Derlem (TUD)’den elde edilmiştir. Türkçe Ulusal Derlem (TUD), günümüz Türkçesinin 50 milyon sözcükten oluşan 24 yıllık bir dönemi kapsayan çok sayıda farklı alan ve türlerden yazılı ve sözlü örnekleri içeren, geniş kapsamlı, dengeli ve temsil yeterliliğine sahip, genel amaçlı bir referans derlemdir.

Keywords: