Abstract:

1980'li ve 1990'lı yıllarda, dünya ekonomik ve politik düzeyde daha önce benzeri görülmemiş değişiklik veya reformlar yaşadı. Büyük Avrupa ülkeleri ve bazı gelişmekte olan ülkeler de dâhil olmak üzere 1980’li yıllarda birçok ülke ekonomilerinde özelleştirme programı başlattı. Özelleştirme ekonominin ve piyasa güçlerine açılması için en etkili yöntem ve dönüşüm için anahtar faktör olarak anlaşılmıştır. Özel firmalara kamu işletmelerinin mülkiyet transferini sağlayarak makroekonomik istikrar, konvertibilite, özel sektörün gelişimini teşvik, fiyat liberalleşme ve ekonomide etkinlik amaçlanmıştır. Özel sektöre devlet iktisadi teşebbüslerini devrederek verimliliğin artırılması ve piyasa ekonomisine geçiş özelleştirme sürecinin arkasındaki ana fikirdir ve Sovyet Bloğu yıkıldıktan sonra ilk demokratik hükümeti kuran Polonya dâhil olmak üzere Orta Avrupa ülkelerinde geçiş döneminin en önemli bileşeni olarak kabul edilmektedir. Öte yandan, komünist bir rejimin benimsenmediği ancak benzer özelleştirme programı yürütülen Türkiye’de bu program çerçevesinde büyük kamu işletmelerini özel girişimcilere satmaya başladı. Ülkelerin çoğunda, özelleştirme programı işletmelerin sahipliğini değiştirmeyi amaçlamaktadır. Türkiye de diğer ülkelerle aynı amacı taşımasının yanında aynı zamanda planlı ekonomiden piyasa ekonomisine doğru geçerek ekonominin yeniden yapılandırılması amaçlanmıştır. Bu şekilde, Türkiye ve Polonya’nın dönüşüm ve geçiş denilebilecek ve kamu hizmetlerinin sahipliğini değiştirme ile başlayan bazı ortak özellikleri vardır. Bu anlamda özelleştirme ekonomiyi piyasa güçlerine açmak konusunda çok önemli bir rol oynamaktadır. İki ülkenin özelleştirme programı ile amaçladıkları benzer şeylerdir ve ekonominin liberalleştirilmesi, kamu işletmelerinin özelleştirilmesi, devletin rolünün azaltılması ve özel girişimcinin teşvik edilmesi şeklinde özetlenebilir. Bu çalışma merkezi planlı komünist olmayan Türk ekonomisi ile komünist Polonya ekonomisinin başlattıkları özelleştirme programlarını karşılaştırarak ele almaktadır. Her iki ülkede 1980'li yıllara kadar, özel girişimciler vardı ancak uluslararası pazarlarda veya çok uluslu şirketlere karşı rekabet edecek durumda değildiler ve yetersiz sanayi sektörü, gelişmekte olan finansal piyasa, neredeyse ilkel tarım sektörü ve gelişmemiş hizmet sektörü vardı. Türkiye 1980’li Polonya ise 1990’lı yıllarla birlikte ekonomide serbest piyasa ilkelerini oluşturmaya çalışarak dönüşümü başlattılar. Bu çalışma özelleştirmenin ivme kazandığı ve Avrupa ülkeleri ve dünya ekonomisinin gündeminde olduğu 1980'li ve 1990'lı kapsamaktadır.

Keywords: