Özet:

Günümüze ulaşan ilk eser olması hasebiyle Mukâtil b. Süleyman’ın el-Vücûh ve’n-Nezâir’i bir milat kabul edildiği takdirde, vücûh ve nezâirle ilgili eserlerin oldukça erken bir dönemden itibaren telif edildiği söylenebilir. Konuyla ilgili birçok eser telif edilmiş olmasına karşın, İbnü’l-Cevzî’den önceki müellifler vücûh ve nezâire dair herhangi bir tanım yapmamıştır. İbnü’l-Cevzî “vücûh ve nezâir”i, “bir kelimeden Kur’an’ın farklı yerlerinde farklı anlamlar kastedilmesi” diye tarif etmiş, devamında “nezâirin lafızlarda, vücûhun ise manalarda bulunduğu”nu söylemiştir. Bu tarif klasik dönemde İbn Teymiye, Zerkeşî, Süyûtî ve Taşköprîzâde tarafından eleştirilmiştir. Söz konusu eleştiriler nedeniyle olsa gerek, Kâtip Çelebî ve muhtemel başka istisnalar dışında, İbnü’l-Cevzî’nin tanımını benimseyen yok gibidir. Son dönemde de çeşitli eleştiriler yöneltilmekle birlikte, İbnü’l-Cevzî’nin tanımı bazı araştırmacılar tarafından benimsenmiş, bunun en uygun nezâir tanımı olduğu öne sürülmüştür. Fakat İbnü’l-Cevzî’nin tarifi konuyla ilgili eserlerin muhteva ve üslûbü açısından bazı sorunlar taşımaktadır. Makalede İbnü’l-Cevzî’nin nezâir anlayışının, vücûh-nezâir literatürünün üslûbu çerçevesinde değerlendirilmesi ve sorunlu yönlerinin ortaya konulması amaçlanmaktadır. Bu kapsamda sekiz eser çerçevesinde ve “maraz” lafzı örneğinde vücûh ve nezâir literatürünün üslûbu tanıtılacak, bu sayede İbnü’l-Cevzî’nin tarifinin tahlili yapılacaktır. Böylece ilgili eserlerin muhteva ve üslûbuna en yakın anlayışın tespitine katkı sunulması hedeflenmektedir.

Anahtar Kelimeler: