Özet:

Ezan, Kur’ân ve Gazel gibi belirli bir usûl dairesine alınma imkânı bulunmayan bir ritmik dokuya sahip ve her icrasında farklı melodik dokuların kullanıldığı serbest zamanlı sözlü müzikal icra türlerinin notaya alınması konusunda yeni ortaya konulmuş bir yöntem olan “Notasyonda Zamansal Tespit Yöntemi” bu araştırmanın konusunu teşkil etmektedir. Yapılan bir literatür taramasında, serbest zamanlı sözlü müzikal icra türlerinin notasyonu için daha önce bilimsel nitelikte ortaya konulmuş bir yönergeye ulaşılamamıştır. Bugüne kadar Ezan, Kur’ân ve Gazel gibi icra türlerinin müziksel yazımı üzerine yapılan çalışmalarda da akademik olarak isimlendirilmiş ve belirlenmiş bir sistem yoktur. Bu araştırma “Notasyonda Zamansal Tespit Yöntemi”nin serbest zamanlı sözlü müzikal icra türleri için kullanıldığında çok büyük oranda zamansal gerçekliği yansıttığı hipotezi üzerine kuruludur. Müziksel yazmanın ele alındığı bu araştırmada, İhlâs Sûresi’nin okunuş örneği üzerinden nasıl bir notasyon modeli oluşturulabileceği ve İhlâs Sûresi’nin okunuşundaki ritmik dokunun analizi sonucunda tespit edilen sekizlik ve dörtlük nota değerlerinin zamansal olarak oranlanmasıyla ortaya çıkacak verilerin ne şekilde yorumlanabileceği incelenmiştir. Betimsel bir araştırma yönteminin benimsendiği bu çalışmada, öncelikle örneklemi teşkil eden okuyuş notaya alınmış, daha sonra milisaniyelik oynatma modu bulunan bir ses oynatıcı yardımıyla okuyuştaki her hecenin süresi ölçülmüş, sekizlik ve dörtlük değerdeki notaların zamansal oranlamaları yapılmış ve söz konusu notasyon modelinin ne derecede çalışır olduğu ortaya konulmuştur. Araştırmanın sağlıklı bir sonuç vermesi için sınırları net olarak belirlenmiştir. Youtube adlı internet sitesinden edinilen Davut Kaya’nın İhlâs Sûresi okuyuşu bu araştırmada incelenmiştir. Sadece sekizlik ve dörtlük değerdeki notaların oranlaması yapılmış, çok az sayıdaki 1,5 ve 4 vuruşluk değerdeki notalar oranlamaya dâhil edilmemiştir. İcracı okuyuşta genel olarak Hüzzam makamının özelliklerini ortaya koymakla birlikte, araştırmanın konusu itibariyle makamın özelliklerine bu çalışmada yer verilmemiştir. Bu araştırma, Davut Kaya’nın Kur’ân-ı Kerim okuyuşu konusunda alanını temsil kabiliyetine sahip olduğu, Kur’ân kıraati konusunda yeterli teknik donanıma ve kabiliyete sahip olduğu varsayımına dayanmaktadır. Aynı zamanda araştırmada kullanılan bilgisayar destekli ses oynatma yazılımının doğru ve güvenilir veriler sunduğu varsayılmaktadır. Ele alınan İhlâs Sûresi okuyuşu, Finale adlı notasyon yazılımı ile notalandırılmıştır. Okuyuş içerisinde tespit edilen en küçük hece bir birim olarak kabul edilmiş ve zamansal karşılığı bir “sekizlik” nota olarak tespit edilmiştir. Makamın donanımı dizeğin başına yerleştirilmemiş, arızalar icranın notasyonu içerisinde gösterilmiştir. Sol anahtarlı olarak yazılan ilk satır Türk Müziği notasyon geleneğini ifade etmektedir. Fa anahtarlı olarak yazılan ikinci satır ise “La=440 Hz” olarak kabul edilen Batı Müziği notasyonuna göre yazılmıştır. Özellikle Türk Din Musikisi alanında Türkiye’de yapılan çalışmaların, ortaya konulan Sol ve Fa anahtarlı notasyon modeli ile bütün dünyada anlaşılır olması amaçlanmıştır. Okuyuşun toplam süresi, âyet aralarındaki susma süreleri de dâhil edilerek verilmiştir. Karşılaştırma ve değerlendirmeler kısmındaki ilgili tabloda bütün okuyuşa ait toplam okuma süresi olarak verilen 23.39 saniye, söz konusu susma süreleri dışarıda bırakılarak tespit edilmiştir. Okuyuş beş susma aralığı tarafından bölünen altı cümleden oluşmaktadır. Cümlelerin ritmik dokusunda tespit edilen temel birim olan en küçük heceler için ortalama süre sırasıyla 0.27, 0.28, 0.30, 0.31, 0.29 ve 0,25 saniyedir. Dolayısıyla bu okuyuşun dördüncü cümleye kadar ağırlaşan bir ritmik tavırla seyrettiği, beşinci cümle ile beraber okuyuşun temposunda göreceli bir hızlanma meydana geldiği anlaşılmaktadır. İhlâs Sûresi’nin âyet/cümle aralarındaki susma süreleri çıkarıldığında toplam okuma süresinin 23.39 saniye olduğu görülmüştür. Ritmik doku analiz edildiğinde bütün okuyuştaki hecelerin toplam karşılığının 83 birim olduğu tespit edilmiştir. Buradan hareketle her birimin zamansal değerinin ortalama olarak 0.28 saniye olduğu anlaşılmaktadır. Okuyuş içerisinde görülen çok az sayıdaki 1,5 ve 4 vuruşluk heceler istisna edilip geriye kalan sekizlik ve dörtlük değerdeki hecelerin sürelerinin adetlerine oranlaması yapıldığında ise okuyuşta tespit edilen ritmik dokunun zamansal gerçekliği %100 oranında yansıttığı ortaya çıkmaktadır. Zira sekizlik değerdeki hecelerin ortalama süresi 0.29 saniye, bunun zamansal olarak iki katı kabul edilen dörtlük değerdeki hecelerin ortalama süresi ise 0.58 saniyedir. Bu iki sürenin oranı da sekizlik notanın zamansal karşılığı olan yarım vuruş ile dörtlük notanın zamansal karşılığı olan bir vuruş arasındaki matematiksel oran ile tam bir örtüşme sergilemektedir. İhlâs Sûresi örneğinde “Notasyonda Zamansal Tespit Yöntemi”nin zamansal gerçekliği ne düzeyde yansıttığı üzerine yapılan bu araştırmanın sonucunda hipotezin doğru olduğu ve icranın bütününe bakıldığında söz konusu yöntemin zamansal gerçeklik ile tamamen örtüştüğü ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler: