Özet:

James Griffin'in İnsan Hakları Üzerine adlı kitabı, insan hakları deneyiminin küresel ölçekte empoze edilmesinin eleştirel bir açıklamasıdır. Griffin, üç temel kavram olan “özerklik, özgürlük ve asgari bir gelir” temeli üzerinden insan haklarının evrenselliğine dair sistematik fakat eleştirel bir bakış açısı sunar. Bu makale, Griffin'in insan hakları konusunda oluşturduğu eleştirinin Osmanlı hak ve ödevler anlayışı ve uygulamalarıyla ne ölçüde örtüştüğüne bakan söylemsel ve felsefi bir analizdir. Griffin'e göre insan hakları konusu özellikle son elli yıl içerisinde Batı dünyasının küresel etkisinin kalıcı bir sembolü haline gelmiştir. Bu evrensel anlayışa göre insan hakları, doğuştan var olan, devredilemez ve saygı gerektiren bir temel oluşturmuş ve insanlık durumu (the human condition) için adaleti, siyasi özgürlükleri ve eşitlikleri teşvik etmektedir. Son birkaç yüzyıl içinde meydana gelmiş olan devrimler, büyük savaşların şiddeti ve dehşeti ile, normatif fail (normative agent) olan özneyi koruma ihtiyacını doğurmuştur. Griffin, “özerklik, özgürlük ve asgari bir gelir” olarak tanımladığı bu üç kavram üzerinden felsefi içerikli bir savunma yapmaktadır. Griffin'in “İnsan Hakları Üzerine” isimli kitabında insan haklarının olması gerektiği (ought to) şekil ve içerik konusunda felsefi bir içerik sunarken pratik nitelikteki sorunlar hakkında işlevsel bir çerçeve sunamamaktadır. Bununla birlikte bu eser, insan hakları tartışması konusunda alternatif bir ahlaki temelin nasıl farklı olabileceği konusunda canlı bir tartışma da sunmaktadır. Griffin, evrensel ortak ahlaki bir teori yerine insan onuru (dignity) gibi kavramlar üzerinden evrensel insan hakları beyannamesinin keyfiliğini eleştirir. Bu makalede, Griffin'in yukarıda bahsedilen özerklik, özgürlük ve asgari gelir kavramları ile Osmanlıların azınlıklara yaklaşımları arasındaki farklılıklar ve benzerlikler karşılaştırılmaktadır. Her ne kadar Osmanlı toplumsal yapısı insan hakları ifadesi olarak doğrudan nitelendirilemese de Griffin'in kişilik (personhood) üzerinden başlattığı felsefi tartışma Osmanlı anlayışının bu tartışma ile önemsenecek bir örtüşme içerisinde olduğunu da göstermektedir.

Anahtar Kelimeler: