Özet:

19. Yüzyılın sonu ile 20. Yüzyılın başındaki yıllarda Çarlık Rusya’sında yaşayan Türkler arasında Usul-i Cedid adı verilen batı modelinde eğitim-öğretim ve din alanında yenileşme hareketleri yaşanmıştır. Bu hareketlerin ortaya çıkmasında 1800’lerin ortalarında başlatılan Panslavizm uygulamaları etkili olmuş; Ruslaştırma ve Ortodokslaştırmaya yönelik zorlamalar nedeniyle Çarlık Rusya’sı içinde kalan Türkler, varlıklarını koruyabilmek için “Millî değerlere dönmek” düşüncesine yönelmişlerdir. 20. Yüzyıl başına gelindiğinde, eğitim-öğretim, din alanları ile birlikte sosyal ve kültürel yenilik hareketleri de başlamıştır. Bu dönemde Usul-i Cedidin ilk uygulayıcısı olan İsmail Gaspıralı’nın çıkardığı “Tercüman” gazetesi, “Dilde, Fikirde, İşte Birlik” sloganıyla bu düşüncenin sözcülüğünü yapmıştır. Ayrıca Tercüman’da Türk dünyasının tanınmış aydınlarından yazanlar olmuştur. Bu dönemde 1904-1905 Rus-Japon savaşında yenilen Çarlık Rusya’sında 1905 Devrimi yapılmış, bu yüzden Çar II. Nikolay, meşruti bir yönetimi (Duma) kabul etmek zorunda kalmıştır. Böylece siyasi partiler yasallaşmış ve ardından ülke genelinde seçimler yapılmıştır. Cedidçilerin önderliğinde, Rusya Türkleri de hem resmi temsilcilerini seçmek hem de siyasi, toplumsal ve dini haklar elde etmek için 1905-1917 yılları arasında beş kongre gerçekleştirmişlerdir. Diğer taraftan Ekim 1917 Bolşevik devriminden sonra Rusya sınırların içindeki halklara kendi kaderlerini tayin etme hakkı verileceği sözü üzerine birçok Türk cumhuriyeti kurulmuştur. Bu çalışmada Cedidçiler ile 1905-1917 Rusya Müslümanları kongreleri ve Bolşevik devrimi sonrasında kurulan Türk Cumhuriyetleri arasındaki bağlantılar ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler: