Özet:

Sabri Fehmi Ülgener, Max Weber’in anlamacı yaklaşımından ve din-iktisat ilişkisine dair fikirlerinden etkilenerek Osmanlı toplumunun yapısını ve iktisadi hayatını analiz etmiştir. Max Weber’den aldığı düşünsel mirası, içinde yetiştiği sosyal yapıyla ve Batılı eğitiminin etkisiyle çok yönlü ve detaylı bir şekilde değerlendiren Ülgener kendi bilimsel bakış açısını ve yöntemini geliştirmiştir. Bu bağlamda vasıtalı ve vasıtasız kaynaklar kullanarak yaptığı analizde iktisadi zihniyeti tespit etmiştir. Weber’in kapitalizm-din ilişkisine dair görüşlerini değerlendirmiş ve eleştirdiği noktalarla birlikte kendi savını ortaya koymuştur. Bu bağlamda Osmanlı toplumunda kapitalizmin gelişememesini sadece din unsuruyla temellendirmek yerine birçok toplumsal faktörle ilişkilendirerek izah etmiştir. İslam'ın tasavvufun etkisiyle zamanla gelenekçi ve daha içe dönük bir toplum ve iş ahlakı anlayışını telkin eden bir yapıya dönüştüğünü ve muhafazakâr bir zihniyet yarattığını düşünmektedir. Ayrıca Osmanlı iktisadi hayatını analiz ederken ortaçağlaşma ve ortaçağ zihniyeti kavramsallaştırması yapmış ve Osmanlı ekonomi zihniyetiyle kapitalizm ilişkisine değinmiştir. İç ve dış faktörlerin etkisiyle toplumda oluşan muhafazakâr zihniyetin ve bunun madde insan-ilişkisindeki duruşunun kapitalizmin ortaya çıkmasını engellediği savını oluşturmuştur. Bu çalışmada öncelikle Ülgener’in bilimsel bakış açısının nasıl oluştuğu ve Weber’le olan metodolojik ilişkisi ele alınmıştır. Bununla birlikte Ülgener’in kendine özgü yöntem anlayışı ve kavramsallaştırmalarından bahsedilmiştir. Osmanlı iktisadi hayatına dair analizleri ve neden kapitalizmin gelişmediğine yönelik çözümlemesine değinilmiştir. Daha sonra zihniyet analizi yöntemi temel alınarak Osmanlı toplumundaki kadın ve çocuklarla ilgili toplumsal zihniyetin anlaşılmasına yönelik bir deneme yapılması amaçlanmıştır. Bu bağlamda Osmanlı Devleti'nin tek bir dönemine odaklanmak yerine farklı dönemleri kapsayan örneklerden hareket edilmiştir. Böylece Osmanlı’nın farklı dönemlerine ait zihniyet analizlerinin sunulması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler: