Özet:

XIII-XIV. yüzyıl Uygurlarından kalan ve Turfan ile çevresinde keşfedilmiş Eski Uygurca tarihî belgeler arasında birçoğu Budist, bir kısmı Manihaist ve az sayıda Hristiyan Uygurlara ait pek çok şahsi (özel) mektup vardır. Bu mektupların az bir kısmı XX. yüzyılda Çin’de, Kansu Koridoru’ndaki Kara-hoto kalıntılarında, büyük bir bölümü ise Turfan vahasında veya Dunhuang’da ünlü Bin Buda (Mogao) Mağaraları’nda gün yüzüne çıkarılmıştır. Osman Fikri Sertkaya, o zamana kadar yaptığı envanter çalışmasına dayanarak 2012’de yayımladığı makalesinde 110 adet Uygurca mektup belirlediğini, kendi listesine dâhil etmediği Takao Moriyasu’nun çalışmalarında listelenen 40 mektubun da eklenmesiyle Eski Uygurca mektupların toplam sayısının 150 olduğunu söylemektedir. Bu mektupların Alman, Japon, Rus, Fransız, İngiliz, Türk vb. değişik uluslardan bilim adamları tarafından farklı zamanlarda yayımlandığı bilinse de konuyla ilgili en kapsamlı çalışma, 2019’da Japon tarihçi ve Türkolog Takao Moriyasu’nun, Turnhout’ta Brepols Publishers tarafından Berliner Turfantexte serisinin XLVI. (46.) cildi olarak - Doğu İpek Yolu’ndan Eski Uygur Mektuplarının Derlemi olarak Türkçeye çevirebileceğimiz - Corpus of the Old Uighur Letters from the Eastern Silk Road (= COUL) başlığıyla yayımlanan kitabıdır. Bu kitapta, 209 tane Eski Uygurca mektup fragmanının paleografik açıklamaları, transkripsiyonları, İngilizce çevirileri ve yazarın yorumları sunulmuştur. COUL’da mektuplar beş ana grupta değerlendirilmiş, aynı zamanda 7 tane mektup zarfı ve bunların üzerindeki metinler incelenmiştir. Bu yazıda, öncelikle Eski Uygur mektuplarının belirlenmesinde karşılaşılan zorluklara ve mektupların tespitinde göz önünde bulundurulan temel ölçütlere değinilecektir. Ardından Osman Fikri Sertkaya ile Takao Moriyasu’nun bazı sözlerden / söz kalıplarından / açılış ve bitiş formellerinden yola çıkarak oluşturdukları, mektupların sistematik bir yapı hâlinde formüllerle gösterilebilen kompozisyonlarına göre düzenlenmiş tasnifleri karşılaştırılacak ve hem benzer hem de farklı yönler belirlenmeye çalışılacaktır. Böylelikle Uygur mektuplarının sınıflandırılmasında temel ölçütleri oluşturan açılış ve bitiş kalıplarının sistematik bir şekilde ele alınıp belirlenmesinin ve formüllerle gösterilmesinin, henüz tanımlanmamış belgelerin sınıflandırılmasında ne gibi yararlarının olabileceği ifade edilecektir. Aynı zamanda, Eski Uygurca şahsi (özel) mektupların belirlenmelerinde ve sınıflandırılmalarında kolaylık sağlayabileceği varsayılan yeni bir öneride bulunulacaktır.

Anahtar Kelimeler: