Özet:

19. yüzyılın başından itibaren birçok Hıristiyan misyoner grubunun Osmanlı toprağında faaliyet göstermeye başladığı görülmektedir. Bu gruplar içerisinde en faal olanı Amerikan Protestan misyonerleriydi. 1810’lı yıllarda Amerika’nın en önemli misyoner teşkilatlarından biri olan American Board of Commissioners for Foreign Missions'ın öncü misyonerlerinin Osmanlı toprağına ayak basmasıyla Protestanlığın tohumları atılmıştır. Adı "ABCFM" ya da "Board" şeklinde kısaltılan bu misyoner örgütü Amerika'daki misyoner örgütleri arasında en etkili ve önde gelenlerindendi. Board misyonerleri, Anadolu'yu tanıma turlarını müteakip, asıl faaliyet alanlarını belirleyip, bütün faaliyetlerini Gregoryen Ermeniler üzerine yoğunlaştırmışlardı. Bunların çalışmaları neticesinde kısa sürede Osmanlı toplumu içerisinde bir Protestan Ermeni cemaat oluştu. Bilhassa İngiliz ve Amerikalıların baskısı neticesinde, bu cemaat 1850’de Sultan Abdülmecid tarafından verilen bir fermanla resmen tanındı. Osmanlı ülkesinin birçok yerinde okul, kilise ve hastaneler kurarak faaliyet gösteren Board teşkilatının önem verdiği şehirlerden biri de Antep olmuştu. Misyoner merkezi olarak belirledikleri Antep'te çok yoğun bir faaliyet içerisine giren misyonerler, okul, kolej ve hastane kurdular. Misyonerlerin Antep'teki bu çalışmaları şehrin misyonerler için örnek bir merkez olarak görülmesini sağladı. Bu çalışmanın amacı, Protestan misyonerlerin Antep'teki teşkilatlanma safhalarının başlangıcını, Board raporları, birinci el kaynaklar ve ilgili literatür üzerinden değerlendirmek ve böylelikle Amerikan Board teşkilatının Osmanlı coğrafyasında teşkilatlanma yönteminin genel mantığını, kullandığı argümanlarıyla ortaya koymaktır.

Anahtar Kelimeler: