Özet:

Bu çalışmada 1873-1922 yıllarında İstanbul 'da faaliyet göstermiş olan Özel İslam Mektepleri araştırılmıştır. Özel İslam Mektepleri, Türk ve diğer Müslümanlar tarafından kendi sermayeleriyle açmış oldukları batılı modelde eğitim veren özel okulları ifade etmektedir. 1839- 1876 Tanzimat Dönemi'nde, Darüşşafaka Mektebi'nin eğitime başladığı 1873 yılından önce İstanbul'da Özel İslam Mektebi kurulmuş olduğuna dair bir belgeye rastlanılmamıştır. 1873 yılından sonra Özel İslam Mektepleri 'nin ortaya çıkmasında ve gelişimlerinde halkın eğitim alma arzusu yanında Osmanlı Devleti'nin içinde bulunduğu mali sıkıntılar dolayısıyla yeni okullar açamaması ve mevcut olan resmi devlet okulların nitelik ve nicelik olarak yetersiz kalmaları etkili olmuştur. Ayrıca bu dönemde yabancı ve gayrimüslim okulların eğitim kalitesi açısından olumlu ancak siyasi olarak olumsuz faaliyetleri Osmanlı Devleti 'ni batılı eğitim kurumları kurmak zorunda bırakmıştır. Bu açıdan Özel İslam Mektepleri vatan evlatlarını yabancı okullarda okumakla iftihar etmekten kurtarmıştır. Özel İslam Mektepleri Müslüman çocukların bu okullara giderek dini, milli ve ahlaki terbiyelerini kaybetmemelerini sağlamaya çalışmıştır. Osmanlı Devleti'nde özel okullar denilince bu okulların sadece gayrimüslim ve yabancılar tarafından açılan okullardan ibaret olmadığını, Türklerin de en az gayrimüslim ve yabancılar kadar köklü ve eski bir özel eğitim geçmişi olduğu belgelere dayalı olarak ortaya konulmuştur. İncelenen 1873-1922 yıllarında Özel İslam Mektepleri devletten maddi destek almadan resmi okullarla boy ölçüşecek belki belli açılardan daha fazla Türk Eğitim ve kültürüne hizmet ederek döneme damgalarını vurmuşlardır. Günümüzde kullanılan birçok eğitim yöntemi bu dönemde ilk kez Özel İslam Mektepleri tarafından uygulanmıştır. Dönemin her türlü zorluğuna rağmen Özel İslam Mektepleri Osmanlı ve Cumhuriyet dönemlerinde topluma yön verecek bir neslin yetiştirilmesinde önemli rol oynamıştır.

Anahtar Kelimeler: