Özet:

Ölüm, her insanın başına gelecek olan bir gerçektir. Kişi bu dünyada olduğu sürece sorumluluklar yüklenmekte ve haklara sahip olmaktadır. Ölümle birlikte kişinin sorumluluğu bitmektedir. Fakat hakları belli bir süre devam etmektedir. Bu haklara literatürde ölünün hakları denilmektedir. Makalemizde söz konusu haklar açıklanmıştır. Makalenin amacı, ölünün yaşayanlar üzerinde haklarını tespit etmek ve bu hakların fıkıh açısından hükümlerini açıklamaktır. Hükümlerin anlaşılabilmesi için ölünün hakları ölünün terikesine yönelik haklar, ölünün bedenine yönelik haklar ve ölünün ruhuna yönelik haklar olmak üzere üç kısımda ele alınmıştır. Ölümden sonra da kişi ile ilgili hukuki düzenlemelerin devam etmesi insanın Rabbi tarafından hiçbir zaman ihmal edilmediğini göstermektedir. Çünkü ölü için haklar O’nun tarafından verilmiştir. Hiç kimsenin bu hakkı ortadan kaldırma yetkisi yoktur. Ölünün bedenine yönelik hakların var olması insana verilmiş olan değeri göstermektedir. İnsanın dirisine değer verildiği gibi ölüsüne de değer verilmiştir. Bu sebeplerle dirinin de ölünün de bedenine zarar vermek haram kılınmıştır. Ölünün cenaze namazının kılınması, kefenlenmesi, yıkanması ve gömülmesi gibi uygulamalar ölünün bedenine verilen manevi değerin diğer belirtileridir. Ölümle birlikte ölünün hakları belli bir süre sonra zimmetinden terikesine geçer. Ölünün sırf mali hakları ve sırf şahsi hakları olduğu gibi bazen de bu iki hakk beraber bulunmaktadır. Şahsa bağlı haklar ölümle sona ermekte ve mirasçılara intikal etmemektedir. Buna karşılık sırf mali hakları varislere intikal etmektedir. Bundan hareketle ölünün mali hakları ödenmeden terikesi varislere taksim edilmemektedir. Allah haklarına gelince normal şartlarda Allah hakkı sakıt olmaz. Ancak kişi yaşadığı sürece bunu yapamayacak durumda ise oruçta olduğu gibi fidye vermek suretiyle bu borcu düşürme hakkına sahiptir. Öldükten sonra bunun imkânına gelince bu konuda ibadete göre değişen hükümler ve fakihlerin detaylarda farklı görüşleri bulunmaktadır. Ölümden sonra ruh cesetten ayrılmakta, ruhun kabzedilmesi ile beden üzerindeki tasarrufu sona ermektedir. Ruhun bedendeki tasarrufu kesilince amel etme sahası da ortadan kalkmaktadır. Diğer yandan ölünün yaşarken üzerinde herhangi bir etkisinin olmadığı ve ölümünden sonra yaşayanların kendisi için yerine getirdikleri bazı ameller mevcuttur. Bu amellerin diriler tarafından ifası ölünün ruhu için bir hak olarak değerlendirilebilir. Çalışmamızda ruha yönelik haklar ile ruha etki edildiğine inanılan meselelerin de fıkhi hükümleri açıklanmıştır. Buna göre dirilerin ölülerin ruhları için dua okumaları ve günahlarının bağışlanması için istiğfarda bulunmaları ittifakla bir hak olarak kabul edilmektedir. Okunan Kur’an’ın ölülerin ruhlarına bağışlanacağı da çoğunluk tarafından kabul edilmiştir. Bu hükümler ölünün ruhlarına yönelik hakların mevcut olduğunun en önemli delillerini oluşturmaktadır. Ölümün mahiyeti hakkında her geçen gün yeni gelişmeler meydana gelmektedir. Ölüm, bu dünya hayatını tamamlayan kişinin tekrar diriltileceği güne kadarki bir süreci içine alması, ölümlü olan insan için konuyu önemli hale getirmektedir. Bu açıdan Müslümanların ölümün sonuçları konusunda bilgi sahibi olmaları bir vecibedir. Günümüzde bu konuda bilgi kirliliğinin de mevcut olduğu düşünüldüğünde ölüye karşı vazifelerimizi bir çalışmada bir araya getirmenin gerekliliği ve önemi bariz bir şekilde ortaya çıkmaktadır. Bu çalışmayla ölünün hakları çerçevesinde ölüm konusuna katkıda bulunulduğu düşünülmektedir. Makale, girişi takip eden üç başlıktan oluşmaktadır. Birinci başlıkta, araştırmanın temel kavramlarını oluşturan ölüm ve hak kavramları konu ile ilgileri oranında açıklanmıştır. İkinci başlık altında ölümün genel olarak sonuçları verilmiştir. Üçüncü başlıkta ise bu sonuçlardan biri olarak ölünün yaşayanlar üzerindeki hakları tasnif edilmiş ve ölünün bedenine, terikesine ve ruhuna yönelik haklar sırayla zikredilmiştir.

Anahtar Kelimeler: