Özet:

Abdüsselam Ahundzâde 19. yüzyılda Azerbaycan’da yaşamış eğitimci, bilim adamıdır. Şia müslümanlarının din işleri başkanlığını yapmış bir kişidir. Eğitim, kültür, din ve devlet hizmetlerinde bulunmuştur. Tiflis ve Gori’de öğretmenlik yaparken eğitim müfredatında peygamberlerin hayatı ile ilgili Azerbaycan Türkçesi ile yazılmış çocuklara yönelik bir eserin bulunmaması dikkatini çekmiş ve Tarih-i Mukaddes-i Enbiya isimli eserini Azerbaycan Türkçesi ile kaleme almıştır. Eser, Azerbaycan Türkçesiyle bu alanda eğitim müfredatı için kaleme alınmış ilk ders kitabı olması bakımından önemli bir yayındır. Yazarın mukaddime kısmında belirttiğine göre, yazar eseri kaleme alırken başta Kur’ân-ı Kerîm’deki ayetlerden istifade etmiş; hangi peygamber veya şahsiyetin hayatını naklediyorsa, hangi ayete bakılması gerektiğini de mukaddime kısmında liste halinde vermiştir. Ahundzâde, Kur’ân-ı Kerim’den başka ayrıca  Ravzatu’s-safâ, İbni Haldun Tarihi, Hayâtu’l-kulûb gibi tarih kitaplarından istifade etmiştir. Yaklaşık iki yüz sayfa civarındaki bu eser mukaddimeden sonra iki temel bölümden oluşmaktadır. Birinci kısımda dünyanın yaradılışı ve Hz Âdem ile Hz. İsa arasındaki peygamberlerin hayatları, ikinci kısımda Hz .Muhammed, dört halife ve Emevi, Abbasi dönemlerinin özeti çocukların anlayacağı dille yazılmıştır. Yazımızda, Azerbaycan Türkçesiyle peygamberlerin hayatıyla ilgili olarak Şia mezhebine mensup çocukların dinî bilgilerini artırmak için kaleme alınmış bu önemli kitabın ve Ahundzâde’nin Türk edebiyatı araştırmacılarına tanıtılması amaçlanmıştır. Eser iki kez Arap harfleriyle bir kez de Kiril alfabesiyle olmak üzere üç kez basılmıştır. Elimizde 1893’te basılan Arap ve 1993’te Kiril harfleriyle basılan kitaplar mevcuttur. 1893 tarihli baskıda bazı sayfalar eksiktir. Bu eksiklikler Kiril alfabeli nüshadan telafi edilerek günümüz harflerine aktarılarak tarafımızca edebiyat araştırmacılarının istifadesine sunulacaktır. Bu çalışmada Türk edebiyatında peygamberler kıssasının tür olarak tarihî gelişimine ana hatlarıyla değinilmiş, Ahundzâde’nin hayatı ve peygamberler kıssası hakkındaki eserinin muhtevası üzerinde durulmuştur. Eserin mukaddime kısmında kitap yazar tarafından tanıtıldığı için bu kısım aslı gibi günümüz harflerine aktarılmıştır.

Anahtar Kelimeler: