Özet:

Bu çalışmada; tarih boyunca Maraş şehrinin gelişmesini etkileyen faktörler araştırılmıştır. Maraş’ın şehir olarak gelişmesinde iktisadî özellikleri, sosyal ve kültürel özellikleri, coğrafî özellikleri ve iklim özellikleri önemli rol oynamıştır. Maraş, Anadolu’yu Ortadoğu’ya bağlayan çok önemli bir konumda kurulmuştur. BurasıAnadolu’nun girişve çıkışkapısıözelliğindedir. Stratejik önemi komutanların burayısürekli elde tutmak istemelerine yol açmıştır. Buraya yerleşen milletlerden özellikle Türkler, sürekli el değiştirme nedeniyle talan olan topraklarına aldırmadan, kendilerini burada yaşamanın zorluğuna alıştırmışlardır. Bu milletler Anadolu’nun bir sınır şehri olan Maraş’ta her türlü olumsuzluğa rağmen kalmayıistemişlerdir. Ilıman iklimi ve topraklarının verimliliği şehirde her türlü bitkinin yetişmesine imkân tanımıştır. Bunun yanında coğrafî olarak insan yerleşmelerine uygunluğu ve uluslar arasıyollar üzerinde bulunması şehirleşmeyi kolaylaştırmıştır. Eskiden Maraş, işlek çarşısıve canlıbedestenleriyle bir ticaret merkezi idi. Maraş’tan Çukurova’ya, Suriye’ye, Irak’a, Kuzey ve Orta Anadolu’ya kervanlar çıkardı. Toroslardan Suriye ve Irak’a geçen orduların ihtiyaçlarıburadan karşılanırdı. Anadolu’nun her tarafından gelen kervanlar, MaraşBedesteni’nde yüklerini tuttuktan sonra bunlarıdört bir tarafa dağıtırlardı. 1563 tarihli Maraştahrir defterinde, Maraş’ta boyahane, kirişhane, debbağhane, macun hane, değirmen gibi çeşitli malların imal edildiği yerler ile bunların satıldığıdükkânlar ve bir bedesten bulunduğu belirtilmiştir. Aynıdönemde tarım ve hayvancılık önemli bir yer tuttuğu kaydedilmiştir. Ayrıca bu dönemde, Maraş’ın eteklerine kurulduğu Ahır Dağı’nın Küçük Göl mevkiinde, her sene Haziran ayının birinci gününden başlayıp yedi sekiz gün devam eden panayır kurulurdu. XVI. yüzyılda Maraş’ta şehirde boyacılıkla alâkalıolduğu tahmin edilen 11 adet de basmahane bulunduğu kaydedilmiştir. XVII. yüzyıl başlarında dokumacılık, boyacılık ve kırmızıpamukluların üretiminin devam etmekte olduğu bildirilmektedir. Yine bu yüzyıl itibariyle, Maraş’ın iri ve sulu narının çevre illere gönderildiği belirtilmiştir. XVIII. yüzyıla gelindiğinde, Maraş’ın geliri tek başına bir vezire yetmeyecek kadar azdı. XIX. yüzyılın sonlarıile XX. yüzyılın başlarında, şehirde pirinç, mısır, kuşdarısı, çavdar, nohut, fasulye, bakla, patates üretimi yoğun şekilde yapılıyordu. Ayrıca zeytin, acıbadem, üzüm bağları, fıstık, cehri ağaçları, zerdali yetiştirilip ihraç ediliyordu. MaraşMutasarrıflığı’na atanan Yahya Dede Paşa’nın teşvikleriyle 1884 yılında şehirde, 2 milyondan fazla melengiç ağacının fıstık aşılamasıgerçekleştirilerek, önemli bir gelir kaynağısağlanmıştır. Aynıdönemde şehirde, ekonomik değeri olan birçok hayvan yetiştirilmiştir. 1910’lu yıllarda, Maraş’ın ihracatı, ithalatından üç katından fazladır. Bu dönemde şehrin ekonomisi, kendi kendine yeten ve üretim fazlasınıihraç eden bir yapıya sahiptir. Bu özelliği OsmanlıDevleti’nin son zamanlarına kadar devam etmiştir. Maraş, konum itibariyle, Mezopotamya veKuzey Suriye’yi Anadolu’ya bağlayan kervan yolu üzerinde yer almıştı. Bu da ticarete bir hareket getiriyordu. Şehirdeki canlıticaret hayatı, ikinci bir bedesten kurma ihtiyacınıdoğurmuştu. Bu amaçla XVII. yüzyılın başlarında, Yeni Bedesten AşağıBedesten inşa edilmiştir. Bu dönemde Maraş’tan yüklenen ticaret kervanlarıHalep’e mallarınıindirir, buradan mal yükleyerek tekrar Maraş’a gelirlerdi. Kaynaklardan anlaşıldığıüzere Cumhuriyet’in ilk dönemlerinde Maraş’ta dokumacılık, dericilik, saraççılık, kuyumculuk, demircilik, mobilyacılık, tornacılık ve çeltikçilik alanlarında faaliyetler olduğu görülmektedir. Fakat 1930’a kadar geçen süre içerisinde Maraşekonomisi, I. Dünya Savaşıve Milli Mücadele dönemlerindeki insan ve maddî kayıplar yüzünden gerilemiştir. Maraş’ın yamaçlarıağaçlıve yayla özelliği taşımasına rağmen, şehrin ovasında Maraşbiberi denilen yöreye özgü kırmızıbiber yetiştirilir. Aynızamanda şehrin bu bölümü 4/5’i bataklık olduğundan bu kesimde pirinç ve pamuk ekimi yoğun olarak yapılmıştır. Bu tarihten sonra, özellikle 1945’ten sonra gelişen ekonomisiyle, sattığımalların değeri aldığımalların değerini geçmiştir. Bunun yanında Maraş’ta şeker pancarıziraatıbaşlamıştır. Maraş’ta devlet eliyle açılan ilk tesis 1924’lü yıllarda Mustafa Kemal Atatürk’ün talimatıyla bir fabrika açılmıştır. Bunun yanında, 1926 yılında evlerde ve atölyelerde el dokuma tezgâhıtespit edilmiştir. Bu tarihlerden 1950’ye kadar Maraşekonomisi çeltikçilik ve Adana Milli Mensucat İplik Fabrikası’ndan alınan iplikleri dokuyan tezgâhlar etrafında gelişmiştir. 1950’li yıllarda Maraş’ta yoğun olarak çorap üretimi yapıldığıtespit edilmiştir. 9 Ocak 1956 yılında şehirde imalât sanayinde kurulan ikinci tesis açılmıştır. Bunu diğer fabrikaların ve sanayi sitelerinin açılmasıizlemiştir. Maraş’ta 1980’li yıllarla birlikte Türkiye’de piyasa ekonomisinin uygulanmaya başlamasıyla, sanayileşme altyapısıoluşmaya başlamıştır. 1990’lıyıllarla birlikte bölgesel ve uluslararasıticarete açılmaya başlamıştır. Şehirde tekstil sanayi gelişmişve Organize Sanayi Bölgesi kurulmuştur. MaraşhalkınıDulkadir Türkmenleri ile Beyazıt Türkmenleri oluşturmaktadır. 1950’li yıllardan itibaren köylerden Maraş’a göçler dolayısıyla şehrin nüfusu hızla artmıştır. Bunun yanında ekonomik gelişmeye paralel olarak doğu ve güneydoğu bölgelerimizden yoğun bir göçe tabi olmuştur. Çevre il ve ilçelerden şehre gelen bu insanlar hızla yeni mahallelerin kurulmasına yol açmıştır. Şehir tüm yönlere doğru genişleme göstermiştir. Maraş’ın her alanda başarısağlamasında kendi gelenek ve görenekleri önemli ve belirleyici bir rol üstlenmiştir. Şehir halkıkendine özgü sosyal ve kültürel değerleri ile atılımcı, cesur, dürüst, ticarî cesareti ile devletine, milletine sahip ve bağlıolmuştur. Bu sosyal temel, insanların şehirlerine sahip çıkarak daha fazla üretim yapma ve pazarlama yollarınıaçmalarına imkân sağlamıştır. Maraşhalkındaki değerler bütünü, şehrin sosyal hayatınıbelirlemişve şehrin fizikî yapısının temelini oluşturmuştur. Günlük hayat ev, câmi, işyeri arasında devam ederdi. Bunlara daha sonralarıkahvehane eklenmiştir.Maraş, Türkiye’nin Akdeniz Bölgesi’nin Adana Bölümü’nün kuzeydoğusunda yer almıştır. Ahır Dağı’nın eteklerinde meyilli bir arazi üzerinde olup sulak ve verimli bir ovaya sahiptir. Kale ve çevresinin su merkezlerine yakınlığıve şehri kontrol edip savunmasının kolaylığı, şehrin buraya kurulmasına neden olmuştur.

Anahtar Kelimeler: