Özet:

Türkiye ile Yunanistan arasında 1923’te Lozan Antlaşması sonucunda gerçekleşen zorunlu nüfus mübadelesinin ardından göçmenler iskanlarından sonra yeni bir hayata başlamışlardır. İki ülke arasında gerçekleşen karşılıklı nüfus mübadelesi, göç süreci ve sonrasında birçok sorunla baş etmeyi gerektirirken en önemlisi barınma problemi olmuş ve bu doğrultuda çözümler üretilmiştir. Bu çözüm yollarından birisi de Türkiye’ye gelen Türk Müslüman göçmenlerin mübadele edilen Rum ve Ermeni gayrimüslimlerden sonra boş kalan evlere yerleştirilmesi şeklinde olmuştur. Türkiye’de birçok kentte bu amaçla ve iskan politikası ile kullanılmış tarihi evlerden ayakta kalanlar nüfus mübadelesi öncesi ve sonrasında yaşama dair verileri ortaya koyan mimari tanıklardır. Farklı bir inanca, kültüre, ekonomik duruma sahip iki farklı grubun karşılıklı zorunlu göçü sonrası hizmet veren tarihi evler zamana tanıklığın çok ötesinde varlıklarıyla sürecin bütün sonuçlarını ortaya koymakta ve her bir birey gibi kendisine özel mekansal okumaya ihtiyaç duymaktadır. Bu çalışma kapsamında mübadele geçmişine sahip Niğde İlinde bulunan, günümüze dek gelebilmiş tarihi bir ev (Oral Konağı) örneklem olarak seçilmiştir. Mübadele öncesi ve sonrası kullanıcı ile birlikte değişen ve dönüşen ev içi yaşam ve mekana ilişkin veriler mimari koruma disiplinine uygun belgelenmiştir. Yapının günümüz durumunun belgelenmesi (rölövesinin alınması) ile mevcut durumdan geçmişin izlerinin okunması süreci, sözlü ve yazılı tarih araştırmalar ile desteklenmesi araştırma metodolojisi içerinde gerçekleşmiştir. Yapının özgün haline yönelik verilerin restitüsyon projesi öncesi toplanması; tarihi evin yerleşimi içerisindeki ortak geçmişe sahip diğer tarihi yapılardan, yapının izlerinden, geçmiş arşiv ve fotoğraflardan mübadele öncesi döneme ait tespitler mimari çizim çıktılarıyla sağlamıştır. Konaktan ayrılan Rum ailenin ve konağa taşınan Türk ailenin sosyal, kültürel, ekonomik, dini farklılıklarından kaynaklanan gündelik yaşamı ve ihtiyaçları konağın değişen ve dönüşen mekanlarına yansımıştır. Örneklem seçilen Oral Konağı ve bulunduğu yerleşimdeki (Yeşilburç Köyü) mübadele öncesi yapılan tarihi yapıların özgün tasarımı eğimli araziye yerleşim ve Kapadokya bölgesine özgü yapım tekniği ve malzeme kullanımında (yığma taş, bodrum mahzen kayadan oyma) mekan örgütlenmesinde (zemin kat: servis mekanları, birinci kat yaşam alanları) ortak özelliklere sahip olsa da içinde yaşamış ailenin hakkında ekonomik, kültürel, sosyal yaşamlarıyla birlikte gündelik alışkanlıklarına dair bilgeler içeren özel bir tasarıma sahiptir. Oral Konağı’nın mimari donatı elemanlarıyla (ahşap kapı pencere, dolap, tavan, kepenk, merdiven işçilik ve süsleme özellikleri), tonoz örtülü odaları, avlu taş döşeme, kayadan oyma mahzen mekanlarıyla ve özel kullanılan ahşap ambar, şırahane taş mekanizmasının mübadele öncesi kullanım değerleriyle çalışmada incelenmiş; mübadele sonrası gelen ailenin mekan ve kullanım değerlerinin sürdürülebilirliğini sağladığı görülmüştür. Dönemin süreci hakkında bilgiler içeren tarihi bir yapının hikayesini bu şekilde okumak ve yorumlamak, insanoğlunun sürdürülebilir yaşam ve mekan konusundaki adaptasyonunu da ortaya koymaktadır. Bu adaptasyon sayesinde yüz yılı geçkin bir tarihe sahip Oral Konağı kullanılarak korunmuş günümüze kadar gelebilmiştir. Öğretilerek planlanarak değil kullanıcı ihtiyacı, özel koşulları, deneyimiyle ve birikimiyle olan bu koruma sürecinden günümüz koruma pratiği içerisinde çıkarılması ve bilimsel çerçeve içerisinde değerlendirilmesi gereken işlenecek çok fazla bilginin varlığını bu çalışma da ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler: