Özet:

Turunçgil ihraç edilmek istenen ülkelerin talep ettiği standartlara göre üretim yapılamaması ihracatın gelişimi önündeki önemli kısıtlardır. Türkiye’de yetiştirilen turunçgil, ihracat değeri yüksek olan sofralık meyvedir. Türkiye’de de ihracatta etkinliği artırmak, içinde üretici ve ihracatçı kooperatif/birliklerin yer aldığı yatay bir örgütlenme modeline ihtiyaç vardır. Bu bağlamda çalışmanın amacı; turunçgil sektöründe entegre planlamanın Türkiye’nin rekabetçiliğine etkisini belirlemek ve dinamik bir sistem modeli oluşturmaktır. Geliştirilecek model ile turunçgil işleme süreçlerinde alternatif entegrasyon modellerinin, bölgesel çapta sağlayacağı faydalar sınanmaya çalışılacaktır. Araştırma Doğu Akdeniz Bölgesi’nden örnek olarak seçilen Mersin ilinde turunçgil ihracatçısı firmalar üzerinde yapılmıştır. Bu amaçla Mersin il sınırları içinde faaliyet gösteren 55 işletmeden, dikey entegrasyonunu tamamlamış üç (3) işletme belirlenmiştir. İşletme yetkilileri ile yapılan yüz yüze görüşmelerde, araştırmacılar tarafından geliştirilen ve 12 açık uçlu sorudan oluşan yarı yapılandırılmış görüşme formu kullanılmıştır. Veriler görüşme formu kullanılarak, derinlemesine görüşme tekniği ile elde edilmiştir. Simio uygulamasında modelin oluşturulması aşamasında; Hayali bir bölgede, her biri eşit üretim kapasitesinde işleme tesislerine sahip 20 firma bulunduğu varsayılmıştır. Bu firmaların bir aylık sürede aldıkları siparişi tamamlama süreleri ve stok değişimleri incelenmiştir. Bu 20 firmanın çalışmaları siparişin; - “rastgele alımlarla” karşılanması, - gerektirdiği kadar alım yapılması (talepli alımlar), - ortak bir bölgesel işleme merkezinin stoklarından karşılanması (ortak alımlar) olmak üzere araştırmacılar tarafından üretilmiş üç hipotetik durum incelenerek karşılaştırılmıştır. Araştırma alanında görüşülen firmaların ihracat için gerekli ürünü doğrudan üreticiden ve hasattan önce aldıkları saptanmıştır. Firmalar arasında görülen bazı farklılıklarla birlikte, ihraç edilecek meyveleri işleme firmaların kendi tesislerinde yapılmaktadır. Firmalarla yapılan görüşmelerde sezonluk işçi sayısının daimi çalışanların yaklaşık 10 katı olduğu görülmüştür. Bu firmaların en önemli sorunlarından biri olarak görülmektedir. Özellikle hasat işleminde ve işlemede geçici işçi kullanılması ürün kalitesinde kayıplara neden olmaktadır. Kalite kontrolü, bahçede, kesimde, ürünün işletmeye ilk girişi ile yükleme öncesi ve sırasında gözle yapılmaktadır. Araştırmada kurulan model ile; • Bölgesel ölçekte yatay entegrasyona gidilmesinin, paydaşların performansını artıracağı, • Ortak alım stratejisi uygulandığında, sektörün gereksinim duyduğu standartta ürünün tedarik süresinin kısalacağı sonucuna ulaşılmıştır. Sonuç olarak; turunçgil üretim ve ihracatında paydaşların üretim hacimlerini ve güçlerini birleştirebileceği entegre bir model tarafların karlılığını ve rekabet gücünü artıracaktır. Aynı zamanda bu model, ürünlerin üretiminde belirli bir standarda ulaşmayı sağlayacağından, ihracata uygun ürün miktarını artıracak ve iç piyasada da ihraç ürünlerine yakın bir kalite düzeyi yakalanacaktır.

Anahtar Kelimeler: