Özet:

XIV. yüzyılda Osmanlılar tarafından fethedilen Üsküp, Balkanlardaki stratejik konumu sayesinde Osmanlı İmparatorluğu için önemini her zaman sürdürmüştür. Üsküp, Osmanlı öncesinde kale içerisinde küçük bir kent görünümünde iken Osmanlılar ile birlikte kale dışında Doğu-Batı doğrultusunda inşa edilen yapı kompleksleri (imaretler) ve bu yapı komplekslerinin etrafında gelişen konut birimleri (mahalleler) ile büyük bir gelişme göstermiştir. XV. ve XVI. yüzyıllarda yoğun bir imar faaliyetine sahne olan Üsküp, XVII. ve XVIII. yüzyıllarda mimari gelişim bağlamında durağan bir dönem geçirmiştir. XIX. yüzyıl Osmanlı İmparatorluğu’nda Tanzimat Fermanı’nın kabulüne ve Batılılaşma hareketlerine bağlı olarak radikal değişimlerin yaşandığı bir süreç olarak karşımıza çıkmaktadır. XIX. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nda yaşanan bu değişim önemli bir Osmanlı vilayeti olan Üsküp’te (II. Abdülhamid’in Üsküp’e verdiği öneme de bağlı olarak) kent mekânına ve yapılara yansımıştır. Bu çalışmada amaç Tanzimat sonrasında kent yönetim örgütlerinin kurulmaya başladığı Osmanlı kentlerinden biri olan Üsküp’te XIX. yüzyıl ortalarından XX. yüzyıl başlarına kadar gerçekleşen fiziksel değişimleri; Osmanlı İmparatorluğu’nun son dönem siyasal, sosyal ve ekonomik gelişmeleri ışığında incelemektir. Söz konusu hedef doğrultusunda çalışmanın ilk kısmında XIX. yüzyılda Tanzimat sonrasında Osmanlı İmparatorluğu’nun içerisinde bulunduğu değişim ve Batılılaşma ortamı aktarılacaktır. Üsküp’ün XIX. yüzyılda geçirdiği fiziksel değişimin daha net bir şekilde okunabilmesi için değişim öncesi Üsküp’ün genel durumu harita üzerinde verilmiş; sonrasında ise siyasal, sosyal ve ekonomik nedenlere bağlı olarak gerçekleşen mekânsal değişimler ortaya konulmuştur. Çalışmada erken Osmanlı döneminde oluşturulmuş ve Tanzimat dönemine kadar küçük değişikliklerle ulaşmış kent yapısına kısaca değinilmiş; ancak Tanzimat reformları ile ortaya çıkan mimari ürünlere odaklanılmıştır. Sonuç bölümünde ise Tanzimat sonrası gerçekleşen mekânsal değişimler 1914 yılı Üsküp haritası üzerinde gösterilmiş ve yorumlanmıştır.

Anahtar Kelimeler: