Özet:

İkilemeler, Eski Türkçeden bu yana dilimizin her döneminde ve lehçesinde yer almaktadır. Tekrarlar olarak da adlandırılan ikilemeler, anlamı güçlendirmek, söze ahenk katmak amacıyla kullanılan kelime gruplarıdır. Özel bir yapıya sahip olan bu kelime grupları Türkçenin önemli söz varlıkları arasındadır. Söz varlığımızın zengin kaynakları olan ağızlarda da bu özel yapılar kullanılmaktadır. Bu söz varlıklarının Anadolu ağızlarında tespit edilerek yazıya aktarılması dilimizin söz varlığı açısından oldukça önemlidir. Çünkü bu tür çalışmalar sonucunda görülebiliyor ki yazı dilimizde kullanılmayıp da ağızlarda varlığını sürdüren pek çok kelime bulunmaktadır. İkileme yapısında da bu tür kullanımlar varsa bunları kalıcı hale getirerek söz varlığımıza katkı sunmak istiyoruz. Bu düşünceden hareketle çalışmamızda Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde yer alan dokuz ile ait (Adıyaman, Batman, Gaziantep, Diyarbakır, Kilis, Mardin, Siirt, Şanlıurfa ve Şırnak) derlenmiş ağız metinlerini tarayarak metinlerde geçen ikilemeleri tespit ettik. Tespit ettiğimiz ikilemleri ağızlarda kullanıldığı şekliye yazıya aktardık ve tespit ettiğimiz illere göre alt alta tasnif ettik. Bu özel yapıları daha sonra yapılışlarına ve cümle içindeki görevlerine göre iki ana başlıkta değerlendirdik. Gerekli yerlerde çeşitli alt başlıklara ayırarak tasnifi zenginleştirdik. Yeteri kadar da örnekle bu tasnifleri daha anlaşılır hale getirdik. Metinlerde ikilemeleri yazı dilimizde olup olmadığına bakmaksızın kayıt altına aldık. Derleme sonucunda yazı dilimizde kullanılmayan ikilemelerin varlığını tespit ettik. Çalışmamızın ikileme kavramının daha iyi anlaşılmasına ve söz varlığımıza katkı sunacağını düşünmekteyiz.

Anahtar Kelimeler: