Özet:

Memlükler (1250-1517), yaklaşık iki buçuk asır boyunca Mısır, Şam ve Hicaz bölgesinde uzun yıllar hüküm sürmüş bir Türk devletidir. Memlükler siyasi ve askeri başarılarının yanı sıra ticari ilişkilere de önem vererek bulundukları coğrafyada uluslararası kara ve deniz ticaretine büyük katkıda bulunmuşlardır. Bahri Memlükler döneminde Kızıldeniz, Hint denizi ve Akdeniz önemli ticaret limanlarına sahipti ve ticaret bu limanlarında çok canlıydı.

Bu çalışmanın amacı, Memlüklerle İlhanlılar arasındaki siyasi ilişkilerin yanı sıra ticari ilişkilerin de ele alıp iki sultan dönemi arasının incelenmesidir. Bu konuda daha önce sadece Sultan Kalavun veya Nasır Muhammed döneminin siyasi olayları ele alınmış ve İlhanlı-Memlüklü ilişkileri ile ilgili çalışmaların ticari boyutu ele alınmamıştır. Biz siyasi ilişkilerle birlikte ticari ilişkileri de ele almaya çalıştık. Bu iki devlet arasındaki siyasi ilişkilerle ticari ilişkiler birlikte ele alınırsa siyasi ve ticari politikaların net bir şekilde ortaya konulabileceği düşüncesindeyiz. Bu çalışmamızda yöntem olarak dönemin ana kaynaklarından mümkün olduğunca faydalanmaya çalıştık ve bununla birlikte tetkik eserlere ve diğer çalışmalara da yer verdik.  

Memlük Devleti 1250 yılında kurulduktan kısa bir süre sonra Moğol ordusu Hülagu’nun başkanlığında 1258 yılında Bağdat’ı ele geçirerek Abbasi Devleti’ni ortadan kaldırmış ve Ortadoğu’ya yerleşmiştir. Bağdat’ı ele geçiren Moğollar bu kez gözlerini Suriye topraklarına dikmişlerdir. O dönemde Memlük Devleti’nin başında Kutuz vardı ve Kutuz Memlük sultanı iken Suriye topraklarının tamamına hakim değildi. Moğol tehlikesinin Suriye sınırına dayanması, Memlükler arasında vuku bulan iç çekişmelerin son bulmasına ve Moğollara karşı birlikte hareket etmeye sevk etmiştir. 1260 Yılında Moğollarla Memlükler arasında gerçekleşen Aynicâlût Savaşı’nda Moğolların Memlüklere yenilmesi üzerine Ortadoğu’da bu güçlü iki devletin bundan sonra birbirleriyle olan mücadelesi uzun yıllar devam etmiştir. Bu savaştan sonra Memlük tahtına Sultan Baybars’ın geçmesi, Memlük-İlhanlı siyasi ilişkilerinde yeni bir dönemi başlatmıştır. Özellikle Türkiye Selçuklularını baskı altına almaya çalışan İlhanlılara karşı Sultan Baybars’ın Türkiye Selçuklularını desteklemesi ve Anadolu’ya 1277 yılında bir sefer düzenlemesi sonucunda Anadolu’yu kısa bir süre de olsa Moğol baskısından kurtarmıştır. Zira Baybars Kayseri’den ayrılınca Abaka Anadolu’ya girmiş ve Selçukluları cezalandırmış Pervane’yi idam etmiştir.

Sultan Melik Mansur Seyfeddin Kalavun ve Sultan Nasır Muhammed b. Kalavun dönemlerinde İlhanlılara karşı selefleri olan Sultan Baybars zamanında uygulanan politikalar takip edilmiştir.  İlhanlı hükümdarı Ahmet Teküder ve Gâzân Han’ın İslamiyeti kabul etmeleri iki devlet arasında siyasi ve ticari ilişkilerin düzelmesine yetmemiştir. Ortadoğu’da özellikle de Suriye topraklarında Ebu Said Han’ın saltanatının sonuna kadar bu mücadele devam etmiştir.      

Anahtar Kelimeler: