Abstract:

Çeviri, sosyal bilimlerin en önemli problem alanlarının başında geliyor. İnsan zihninin mutlak anlamda bağımlı olduğu zamanın ve mekanın imkanlarını zorlamak olarak ifade edebileceğimiz çeviri faaliyeti çok katmanlı bir anlama çabası olarak da nitelenebilir. Üstelik bu çeviri, belirli olguları ya da olayları anlamak için özel çabanın sonucu üretilen bir kelime veya ifadeyse durum daha da karmaşık hale gelir. Pierre Bourdieu'yü anlama çabaları, çevirinin genel problemlerini daha da derinleştiren bir öznellik sorununu da içeriyor. Üstelik Bourdieu'nün Türkçe'ye çevirisini ele aldığımızda ve çeviriyi bir tür yeniden yazım olarak düşündüğümüzde Türkiye'nin genel sosyal bilim bakış açısındaki sorunlar da karşımıza çıkıyor. Öncelikle, Bourdieu üzerine yazmanın ve düşünmenin sorunlarıyla başlayalım. İlk olarak Bourdieu'nün düşünce evreninin disiplinci bir sosyolog olmanın ötesinde birçok farklı alandan yola çıkması onun çalışmalarında bir sınıflandırma problemine neden olmaktadır. İkincisi, Bourdieu algısının abartılı hayranlık ve küçümseyici bakış açısı arasında kalmasıdır. Üçüncüsü, onun kavramsal çerçevesinin karmaşıklığı ve kendine mahsus yanlarının baskınlığıdır. Pierre Bourdieu'yü Türkçe'ye çevirmek aynı zamanda Türkiye'deki sosyal bilimler alanının genel zorluklarıyla da hesaplaşmayı gerekli kılıyor. Tanzimat'tan günümüze gelen Batı, Medeniyet, Çağdaşlık (bu kavramları özellikle Türkiye bağlamında özel anlamlar içerdiği için büyük harfle düşünüyoruz) gibi birçok bagajı da yüklenmek gerekiyor. Batılı birçok düşünürün Türkiye'yi “aydınlatması” perspektifinden okunması hem medeniyet havzasıyla hem de Batılı düşünürlerle ciddi bir muhasebe içerisine girilmesi önünde engel olarak durmaktadır. Bu durum, Türkçe'deki tek Bourdieu derlemesi olan Ocak ve zanaat'ın girişinde editörler tarafından şöyle ifade ediliyor: Ne var ki, Türkiye'de Foucault, Derrida, Baudrillard, Zizek gibi isimlerin temsilciliklerinin açılmasıyla yaratılan; eleştirellikten, bu düşünürleri aşmaya çalışmaktan ve onların iddialarını sınayacak araştırmalar yapmaktan uzak 'ersatz üretim biçiminin' (başka bir deyişle 'papağan etkisinin') Bourdieu ile yeniden-üretilme tehlikesine de dikkat çekmek gerekiyor. (Arlı, Çeğin ve Göker, 2007, s. 21). Bourdieu'nün Türkçe'deki çevirilerine ve onun üzerine yazılan Türkçe metinlere bakıldığında genel olarak bu çalışmaları beş başlıkta toplamak mümkün görünüyor. İlk olarak Bourdieu sosyolojisini anlamaya yönelik çalışmalar düşünülebilir. Bourdieu'nün kitaplarının Türkçe'ye çevrilmesi bu anlama çabası içerisinde değerlendirilebilir. Bourdieu sosyolojisinin televizyon, sanat ya da hukuk gibi değişik alanlardaki yansımalarından oluşan bu kitaplar bu sosyoloji anlayışının Türkçe çeviriler itibariyle parçalı bir anlama sahip olduğunu göstermektedir. Bourdieu'nün La distinction isimli kitabı ya da Domination masculine gibi onun sosyolojisi hakkında temel bilgileri içeren kitapların çevrilmeyişi Türkçe'de bütüncül bir Bourdieu sosyolojisi anlayışının oluşmasına olumsuz etkide bulunmaktadır. İkinci başlık olarak Bourdieu sosyolojisinin kendisine has kavramlarına yönelik anlama çabaları düşünülebilir. Doxa, sembolik iktidar, toplumsal uzam, habitus gibi Bourdieu'nün toplumsal olanı anlama çabasının ürünü olan kavramlar genel olarak Bourdieu sosyolojisini kuşatacak nitelikte çevrilmiştir. Üçüncü olarak Bourdieu'yü sosyoloji tarihindeki konumu itibariyle ele alan çalışmalar onun sosyoloji yöntemleriyle birlikte Bourdieu sosyolojisinin epistemolojik çerçevesini anlamaya çalışmaktadır. Türkçe çevirilere bakıldığında en az çevirinin bu kategoride yer alıyor olması Bourdieu'yle girişilebilecek ciddi bir entelektüel muhasebe için yeterli değildir. Ayrıca bilgi merkezli düşünüldüğünde Bourdieu'nün nasıl bilgi ürettiğine yönelik çalışmaların noksanlığı onun ne dediğinin anlaşılmasında da kısıtlara neden olabilecektir. Dördüncü olarak Bourdieu'nün kavramlarının merkeze alındığı yerel sosyoloji araştırmaları ve teori analizleri düşünülebilir. Beşinci kategoride Bourdieu'nün “devrimci bir mücadele” olarak gördüğü sosyal bilimlerin özelde ise sosyolojinin gereği olarak entelektüeller ve sosyal bilimler üzerine yazdığı yazılar ve bu yazılar üzerine Türkçe'de üretilen düşünceler yer almaktadır. Altıncı kategoride ise, Bourdieu'nün solcu bir entelektüel olarak siyasal düşüncelerini açıkladığı yazılar düşünülebilir. Bourdieu'nün toplumsal olanı her açıdan kuşatmaya yönelik entelektüel çabası ve aynı zamanda düzeni eleştirme sorumluluğuna sahip bir düşünür olarak kendisini görmesi onun sosyolojisi düşüncesini özgün ve derin kılmaktadır. Ayrıca 20. yüzyılın en önemli kırılmalarını yaşamış biri olarak toplumla kurduğu etkileşimin sonucu olarak değerlendirebileceğimiz entelektüel mirası düşünce tarihi açısından da büyük bir önem sahip. Bu bibliyografya çalışmasının Türkiye'de Bourdieu'nün anlaşılmasına ve onunla girilecek entelektüel muhasebeye katkı sağlamasını umut ediyoruz.

Keywords: