Özet:

Bolu Müzesi'nden Yeni Yazıtlar 1981 yılında hizmete açılan Bolu Müzesi'nde yaklaşık 65 civarında yazılı taş eser korunmaktadır. Bu eserlerin bir kısmı F. Becker-Bertau tarafından 1986 yılında yayımlanan Klaudiu­po­lis kent korpusuna alınmıştır, bkz. Die Inschriften von Klaudiupolis (Inschrif­ten grie­chischer Städte aus Kleinasien 31, Bonn 1986). Bolu şehir merkezinde yapılan bir kazı sırasında bu­lu­nan ve sonradan müzeye getirilen iki gladyatör yazıtı ise M. Ündemiş ve D. French tara­fın­dan yayımlanmıştır, bkz. Epigraphica Anatolica 13, 1989, s. 91-98 (burada dn. 2). Kentin 12 phyle­sinin İ. S. 198 yılında İmparator Septimius Severus'a diktikleri heykel kaidesini de Chr. Marek bilim dünyasına tanıtmıştır, bkz. Museum Helveticum 59, 2002, s. 31-50 (burada dn. 3). Birçoğu müzede korunan ve henüz yayımlanmamış 35 eser ise 2005, 2007 ve 2008 yıllarında Bolu Müzesi'nde yaptığımız çalışmalar sırasında tarafımızdan tespit edilmiş olup bu makalede tanıtılmaktadır. Bu eserlerin beş tanesi 2008 yılında başka eserlerle birlikte ci­var köylerden getirilmiş olup bugün müzenin izni ile Bolu Valiliği'nin bahçesinde durmaktadır (burada no. 12, 18, 19, 25, 26). Makalede Bolu bölgesinden daha önce yayımlanmış bazı eserler için (no. 18, 39 ve 40) ekleme ve düzeltme de önerilmektedir. Burada tanıtılan bazı eserlerin buluntu yerleri bilinmemektir. Bazıları merkezde bulunmuştur ve doğrudan Klaudiupolis kentine aittir. Müze envanterinde kırsal kesimden gelen bazı yazıtlar da bulunmaktadır. İki yazıt Karadeniz kıyısında Akçakoca yakınlarında bulun­muştur (no. 5 ve 17) ve Prusias ad Hypium kentine aittir. İki adak steli (no. 10 ve 15) Afyon Müzesi'ne ait olup Bolu Müzesi'nin kuruluş aşamasında 1979 yılında bu müzeye nakledilmiş­tir. Makalede tanıtılan eserlerin beş tanesi onur yazıtı (no. 1-5), onbir tanesi adak yazıtı (no. 6-16), dört tanesi mezar epigramı (no. 17-20), ondört tanesi mezar yazıtı (no. 21-34) ve üç tanesi de geç dönem (Bizans) yazıtlarıdır (no. 35 ve 37-38). Üzerinde yazıt bulunmayan ama khristogram olan küçük bir sunak da tanıtılmaktadır (no. 36). Son olarak, üzerinde büyük bir olasılıkla hacim ölçüsü veren yunanca 63 rakamı kazınmış olan büyük bir pişmiş toprak pithos tanıtılmaktadır (no. 41). Onur yazıtlarından bir tanesi (no. 1) İmparator Hadrianus onuruna dikilen bir heykelin kai­desidir. Klaudiupolis kentinin, sevgilisi Antinoos'un buralı olması nedeniyle imparator için ne kadar önem arzettiği ve imparatorun bu kente çok cömert davrandığı bilinmektedir. İki numaralı onur yazıtı Klaudiupolisli Domitius Ponticus Iulianus isimli genç bir şahsın kentin bule ve demosu tarafından ölümünden sonra onurlandırılmasıdır. 2008 yılında Bolu'nun ana caddelerinden birindeki bir kazı sırasında tesadüfen antik kentin stadyumunun bir kısmı ortaya çıkarılmıştır. Stadiuma ait yapı yazıtı günümüze kalmış olup yapı İmparator Hadrianus ve Klaudiupolis kentinin demosuna adanmıştır. Stadiumu yaptıran şahsın adı da yazıt­ta geçmekte olup ismi Domitius Ponticus Iulianus'tur. Bu şahıs, adının da açıkca gösterdiği gibi, buradaki iki numaralı yazıtta adı geçen şahıslarla akraba olmalıdır. Stadium ve yazıtı bu makalenin yazarları tarafından yayıma hazırlanmaktadır. Çeşitli valilik görevlerinde bulunmuş senatör Ulpius Arabianus'un amcası Aristaeus için diktiği üç numaralı yazıt hakkında bkz. M. Adak, Gephyra 4, 2007, s. 155-163. Prusias ad Hypium buluntusu olan beş numaralı yazıtta bir kült cemaati (bennos) bir karı-kocayı onurlandırmaktadır. Yazıtta adı geçen cemaat bugüne kadar bilinmemekteydi. Adak yazıtlarına genel olarak bakıldığında ise, iki Phrygia adağı (Zeus Alsenos ya da Petarenos ve Hosios) hariç, Bithynia'da tapınım görmüş tanrılar karşımıza çıkmaktadır: Zeus, Zeus Soter, Meter Theon, Apollon, Artemis. Bunların dışında İmparator Titus için de bir adak sunağı vardır (no. 6). Zeus'a yapılan sunulardan birisi Zeus büstü biçimindedir. Bu ikonografideki büstler Bithynia-Phrygia sınır bölgelerinde (Bilecik ve civarı) çok sayıda ele geçmiştir ve olasılıkla Bithynia'da da tapınım gören Zeus Bronton'u betimlemektedirler. Buradaki büstün de bu tanrıyı betimliyor olması olasılık dahilindedir. Mezar yazıtlarının büyük çoğunluğu profilli sütun biçimli büyük sunaklar üzerinde bulun­maktadır. Bu mezar tipi Doğu Bithynia ve Batı Paphlagonia bölgelerinin tipik bir özelliği olup birçok benzeri bulunmaktadır. Yükseklikleri iki metreyi aşan bu mezar taşları, uzaktan da görülebilmeleri için olasılıkla ölünün gömülü olduğu mezarın üzerinde bulunan Tümülüslerin tepesinde durmaktaydı. Mezar yazıtları dört tanesi hariç, vezinli değildir ve yazıtlardaki ifadeler bölgeye özgüdür. Dört mezar yazıtı ise epigramları da içermektedir (no. 17-20). Bunlardan iki epigram distikhonlar şeklinde kaleme alınmıştır (no. 17 ve 20). 18 numaralı şiir tamamen Heksametronlardan oluşmaktadır. 19 numaradaki şiir ise İambik Trimetron öl­çüsünde yazılmıştır. Mezar taşları üzerine zaman zaman işlenen bağcı bıçağı (no. 20, 25, 26) gibi motifler yörenin çiftçi karakterini vurgulamaktadır. Mezar stellerinden bir tanesi (no. 33) Phryg stilinde yapılmıştır ve Bithynia bölgesinin birçok yöresinde Phryg kültürünün var­lığı bilinmektedir. Hıristiyanlık dönemine ait yazıtlar ise, üzerinde Khristogram içeren yazıtsız ufak bir altlık (no. 36) dışında, üzerinde İncil'e ait bir cümle bulunan levha parçaları (no. 35) olasılıkla bir kiliseye aittir. Yonca yaprağı biçimindeki vaftiz teknesi (no. 37) ve haç biçimindeki (no. 38) levha ise mezar taşları olup üzerlerinde yazıtları vardır. Yazıtlardan birisinde (no. 38) bir pres­byter'in (din görevlisi) adı geçmektedir. Makaledeki yazıtlar özellikleri ve içerikleri itibariyle genel olarak Klaudiupolis ve çevresinin özelliklerine uymaktadır ve bu bölge hakkındaki bilgilerimizi zenginleştirmektedir. Ya­zıt­larda yerli (Phryg isimleri dahil), Yunan ve epeyce de Latin şahıs isimlerine rastlanmaktadır ve bölgedeki Romalılaşma bu isimler aracılığıyla da izlenebilmektedir. Yazıtlarda Bithynia bölgesinde çok gözlemlenen çok sayıda ligatüre rastlanmaktadır. Makalede ayrıca Bolu Müzesi'nde korunan ancak yazıtı olmayan birkaç eser de tanıtılmak­tadır. Bunlar katalogda numara 42-53 arasında incelenmektedir. Yazıtsız iki altar (no. 42-43), iki phallos taşı (no. 44-45), figürlü (no. 46-49) veya figürsüz (no. 50-51) ostothekler, os­tothek biçimli gövdesi olan bir mezar taşı (no. 52) ve bir vaftiz teknesinden (no. 53) oluşmaktadır. Makalede tanıtılan yazıtların Türkçe çevirileri aşağıdaki gibidir: 1. Hayırlı uğurlu olsun! Tanrı Traianus Parthicus'un oğlu, Tanrı Nerva'nın torunu Imparator Kaisar (Augustus Hadrianus'u) - - - - (filanca dikti). 2. Halk ve Danışma meclisi üç kez başrahiplik ve iki kez baş yöneticilik yapan, Gymnasium yöneticisi (Gymnasiarkh) ve kendi parasıyla yarışma şenliği düzenleyicisi (Agonothet) ve imparator kültü rahibi (Sebastophant) olan Titus Domitius Pius Iulianus'un oğlu rahmetli Gnaeus Domitius Ponti­cus Iulianus Neos'u (onurlandırdı). Oğlunun (heykelini) babası dikti. 3. Pek tatlı amcası Ulpius Aristaeus'u konsül sınıfından Ulpius Arabianus (onurlandırdı). 4. Onur yazıtı fragman biçimdedir. Anlam çıkmamaktadır. 5. Totrianos hasat şenliği cemaatı Meiros oğlu Menagoras'ı eşi Menophila ile birlikte ünsever­lik­le­rin­den dolayı (onurlandırdı). 6. Titus Flavius Kaisar Augustus'a kendi rahibi Antipatros oğlu Demetrios (bu sunağı) kendi kesesinden (adadı). 7. Hayırlı uğurlu olsun! Tanrıların Anası'na (bu altarı) M. Octavius ve Claudia Detaris (adadılar). 8. Hayırlı uğurlu olsun! Tanrıların Anası'na (bu sunağı) Maximus ve Asklapis köylerinin (esenliği için) adadılar. 9. Hayırlı uğurlu olsun! Kurtarıcı Zeus'a (bu sunağı) Maximus ve Asklapis köylerinin (esenliği için) adadılar. 10. - - - - - - kendi büyükannesi ve tüm (aile fertleri için) Zeus (Alsenos/Petarenos'a) adağı (sundu). 11. Attalos oğlu, Kallipos torunu Rhodon Zeus'a adak olarak (sundu). 12. Hayırlı uğurlu olsun! Efendi Apollon'a bu hediyeleri taşçı ustası Kyrillos (sundu). 13. Hayırlı uğurlu olsun! Aelius Hippokrates tanrıça Artemis'e adağı (sundu). 14. Demeter, Pluton ve Demeter'in kızı Kore için (bunu) Mummianus (adadı). 15. Straton oğlu Nestor Hosios'a adağı (sundu). 16. Döğüş oyunları organize eden (agonothetes) Flaccianus Paulus (bu) altarı Ksylopolis'te dikti. 17. (Ben) Glykon oğlu, Noukhouros'un torunu, - - - Aur.? Glykon bu mezar odasını kendim ve eşim Symmakhos kızı 29 yıl (yaşayan) Tryphose için ve Noukhouros kızı 50 yıl yaşayan Krysion için yaptırdım; Başka hiçkimse (buraya gömülmeye izinli değildir). Sağlıcakla! Yabancı, yürürken Glykon'un mezarına düşerse yolun, göreceksin resim içindeki şeklini! Yaşarken Pierialı Musaların bilge sözlerini öğrendi ve keşfetti kendi sanatını tüm erdemiyle. Alkinoos devrinde daha çok saygı gören dindarlık ve konukseverlikte öne geçti. Çevrende gördüğün ürün dolu toprağa bilgisiyle bereket verdi; birçok insan ise bu adamın yaşantısını ve zekasını latif dindarlığından ötürü övdüler. 18. Ey erdemi tüm insan! Tüm yaşayanlara dost oldun (sen), çünkü tatlı sözlerle ihtimam eden doktor idin! Vah bana, ben zavallı, nasıl zehir gibi bir acıyı tadıyorum, asil, sevgili kocam alındı elimden! Senin korkunç ölümünle yıkılalı beri ey Prokopios, hoş bir hayatım yok artık benim, aksine isyankar! Sen ey mükemmel (adam)! Hekim, sadakatinle mutluluk dolu, sana olan sonsuz özlemimle bu mezarı senin için asil ana-babanla birlikte yaptırdık. Bu Tümülüs iki doktoru saklıyor (içinde), muhteşem rahmetli, yani Prokopios'u, benim eşimi ve bana aynı ananın doğurduğu ve onu onurlandırmak için meşhur babasının bu mezarı yaptırdığı, onun parlak (küçük) kardeşi Helladios'u! 19. Bütün insanların dost olarak özlemini duydukları (bu) adamı ve delikanlıyı, ömrünü saygıdeğer biçimde geçirmiş olan (bu adamı), bilge Smaragdos'u, tanrının güvenini kazanmış olan (bu adamın heykelini) dikti onunla saygın bir ömür geçiren Kalliste. Hatırası nedeniyle yaptırdı bu mezarı (babalarını) seven evlatlarıyla birlikte. 20. - - - - meşhur (idi?) - - - - - memuriyette, ticarette ve ekip-biçmede - - - -. Saygıdeğer eşi Domna dikti bu mezar taşını, ebedi hatırasının ve dindarlığının bir göstergesi olarak. 21. Quintus oğlu Papias, eşi Gaius kızı, 35 yıl yaşayan Nana'nın anısına (bu mezar taşını dikti.) 22. Benden doğanların ve ebeveynlerinin mezarının - - - - - olması ve - - - - - 23. Aleksandros, Gnaeus ve Lycius pek tatlı ebeveynleri Demokrates und Tittha'nın anısına (bu mezar taşını diktiler.) 24. Byblas? oğlu Herennios hayattayken kendisi için ve eşi Eia'nın anısına (bu mezarı yaptırdı). 25. Aramion oğlu Lucius kendi eşi Tittha'nın anısına ve kendisi için hayattayken ve aklı yerindeyken ve çocukları Lucius ve Khrestos. Sağlıcakla! 26. Aureliuslar Iulianus ve Aleksandros, Domitianus, Kyriainos, biricik ebeveynleri, hayatta olan babaları Aurelius Iulianus ve rahmetli olan anneleri Aurelia Kyriaine'nin anısına. Sağlıcakla! 27. Aelia Tittha, oğlu Nikandros oğlu Nikandros'un anısına (bu mezarı dikti). 28. Moskhos oğlu Lykomedes eşi Kassendra'nın ve çocukları Moskhos ve Menandros ve Straton ve Lykomedes (annelerinin) anısı vesilesiyle. 29. Aurelius Lucius hayattayken ve aklı yerindeyken kendisi için ve erken vefat eden eşi Aurelia Magne'nin anısına (bu mezarı dikti). 30. - - - - - - 20 yıl yaşayan pek sevgili oğlu - - - - - - - anısına (bu mezarı dikti). 31. - - - - - - biricik ebeveynlerinin anısına (bu mezarı dikti). 32. - - - - -ios ve - - - - -os pek sevgili ebeveynleri Arche- - - ve Aphia'nın anısına (bu mezarı diktiler). 33. 7. yılda. - - - - - 34. Menias (?) oğlu Mundus  - - - - - 35. Emmanuel; Tanrı içimizdedir! 36. Eserin üzerinde yazıt yok. Ancak alpha ve omega harflerini içeren bir Christi monogram var. 37. Aleksandros'un adağı için. 38. Burada anısı pek aziz presbyter (din görevlisi) Polykhronis yatıyor. 39. Aleksandros ve Cornutus, hasreti çekilen çocuk, Hermadion ve Syntrophia'nın oğulları, 4 yıl yaşayan Myrismos için (bu mezarı diktiler). Sağlıcakla! 40. Aleksandros'un kızı Seilia'nın hatırası için annesi Aleksandra (bu mezarı dikti). 41. Depolama kabı pithosun üzerinde sadece olasılıkla ölçü bildiren ΞΓ = '63' rakamları ile onların da altında ΚΠ rakamları vardır. Diğer eserlerin üzerinde yazıt yoktur.

Anahtar Kelimeler: