Özet:

Bu çalışmada dil ve işlev açısından Mefâtîhu’l-Ulûm adlı eserin Dîvânü’l-Harâc bahsinde Arapçalaştırılmış kavramlar ile yabacı terimlerin Arapçalaştırması biçimini açıklamadaki önemi ele alınmıştır. Bahsi geçen Divân, orta çağda Arap İslâm Devletleri ekonomisinin ana kaynağını teşkil eden haraç vergilerinin toplanmasından sorumluyken Mefâtîhu’l-Ulûm adlı eser ise Muhammed b. Ahmed b. Yusuf el-Hârezmî (öl. 387) tarafından 4. asırda iki bölüm (makale) halinde telif edilmiş bir çalışmadır. Eserin birinci bölümü (makale), şeriat ilimleri ve onlarla ilişkili Arabî ilimler, ikinci bölümü (makale) ise Grekler ve öteki milletlerden alınmış yabancı ilimler şeklindedir. Araştırmamızdaki amacımız Dîvânü’l-Harâc’da geçen ve Arapça sözlüklerde Arapçalaştırılmış yabancı kelime olarak işaret edilen mali terimleri ele almak ve Müslüman Arapların bu terimleri Arapçalaştırma yöntemini açıklamaktır. Sözlüklerde bahsi geçen terimlere Arapçalaştırılmış veya ‘Acemî (yabancı) olarak işaret edilmekle beraber onların nasıl kullanıldığından ve Arapçalaştırılma yönteminden de bahsedilir. Bu yöntem Arapça dil akışına uygun olarak bütünleştirme veya dilsel dönüştürme şeklinde olup bu şekilde kelime Arapça kelimelere benzemiştir. Araplar da bu kelimeleri kendi lisanlarıyla telaffuz etmiş ve Arapçalaştırılmış olarak zikretmiştir. İlgili noktada Arapça sözlük müellifleri ise Arapçalaştırılmış olarak yazılmış kelimenin yabancı kelime olarak aslının yazılmasını da yöntem olarak benimsemişler ve bu usullerinde kelimenin Farsça, Süryanice ve Yunanca köklerini zikretmişlerdir. Bu araştırma kapsamında ise dilsel ve ıstılâhi olarak Arapçalaştırma mefhumu ve Müslüman Arapların Dîvânü’l-Harâc’da Yunanca ve Farsça terimleri Arapçalaştırma yöntemi de tanımlandı. Bu metotta Müslüman Araplar Arapçalaştırmada، yabancı kelimelerin yapılarında değişiklik veya harflerde dönüştürme yöntemini kullanmışlardır. İbn Berrî el-Makdisî (öl. 582) et-Taʿrîb ve’l-muʿarreb adlı kitabında da yabancı kelimelerin Arapçalaştırma yöntemini detaylandırdığı bahiste Arapların, Arapçalaştırma usulünde takip ettiği iki yolu (usulü) açıklarken bunlardan birincisi-nin harflerdeki dönüştürme diğerinin ise Acemî kelime yapısını Arabî kelime yapı-sına çevirme olduğunu ifade etmektedir. Biz de bu çerçevede Dîvânü’l-Harâc’da Arap-çalaştırılmış kelimeleri ve Müslüman Arapların Arapçalaştırma yöntemlerini detaylıca ele aldık.

Anahtar Kelimeler: