Özet:

Küresel ekonomik sistemin gereklerine ve teknolojik yeniliklerin sonuçlarına bağlı olarak hava taşımacılığının gelişmesi, hava taşımacılığına talebin artmasına neden olmaktadır. Hava trafiğinin yoğunlaştığı ve operasyonel baskının arttığı ortamda giderek daha karmaşık teknolojileri kullanan pilotların ya da iletişim içinde oldukları diğer oyuncuların yapabilecekleri olası hataları önlemek üzere emniyet düşüncesi de sürekli gelişmektedir. 1960’lardan itibaren davranış bilimlerindeki gelişmelerin havacılık alanına da katkı vermesiyle, insan faktörünün öne çıkarıldığını görüyoruz. Nitekim Ekip Kaynak Yönetimi (EKY) konseptinin temelleri o yıllarda atılmıştır. EKY’nin pilotların teknik ve teknik olmayan yetenekleri temelinde düşünüldüğü ve yazının da insan faktörünün fiziksel, bilişsel ve psikolojik sınırlılıklarının neden olduğu hataların önlenmesi üzerine geliştiği, gerçek dünyada da yeni birçok hata modelin kullanıldığı görülmektedir. 1990’lardan itibaren kazaların nedenlerini incelerken kazaların ardındaki örgütsel aksaklıklara odaklanılmaya başlanmıştır. Kazaların ve insan hatasının asla sıfıra inemeyeceğinin bilindiği, buna karşılık insan hatalarını önlemekte sürekli ve bütüncül çabaların benimsendiği bir yaklaşımda emniyet performansının öne çıktığını görmekteyiz: Yeni nesil emniyet yaklaşımı. ICAO’nun da mevzuatı yeni nesil emniyet yaklaşımına göre güncellediğini, sistematik bir anlayışta örgütsel aksaklıkların giderilmesinde havacılık örgütü seviyesinde, ulusal havacılık seviyesinde ve uluslararası havacılık seviyesinde olmak üzere ayrı seviyelerde ve bütüncül çalışmalarla yürütülmesini zorunlu kıldığını gözlemlemekteyiz. Mevcut koşullarda EKY’nin benimsenmesi ve sürekli daha etkin şekilde başarılması için pilotlara ve kabin görevlilerine yeni nesil emniyet yaklaşımını benimseyen kurs içerikleri ile eğitimler verilmektedir. Süregelen eğitimlerde katılımcıların birey ya da bir takımın oyuncusu olarak sergilediği iş performansına etki eden faktörlerin daha iyi anlaşılmasıyla, uçuşta sadece teknik yeteneklerin değil, teknik olmayan becerilerin de önemli olduğu ve bu becerileri sergileyebilecekleri iletişimin koşullarının neler olması gerektiği ortaya çıkmıştır. Bu çalışma, EKY eğitimlerinin uçuş emniyetine katkısını artırmak üzere, gerçek dünyada verilen EKY eğitimleri sırasında ortaya çıkan yetersizlikleri belirleyerek ve EKY uzmanlarının çözüm önerileri ile tavsiyelerini elde ederek bir EKY Eğitim Modeli önermeyi amaçlamaktadır. Bu bakımdan, araştırma EKY eğitimlerinin uçuş emniyetine katkı düzeyini gerçek dünyada verilen eğitimlerde belirleyerek sorunları ortaya çıkarmakta ve anılan sorunları çözmek ve eğitimleri geliştirebilmek üzere tavsiyeleri ortaya koymaktadır. Bu yüzden, sorunlar pilotlar ve kabin görevlilerinden seçilen 41 katılımcıdan anket yöntemiyle veri toplanarak ve aldıkları EKY eğitimlerin amacına ulaşmasında tanımlanabilir aksaklıkların neler olduğu ve geliştirilmesi gereken hangi hususların bulunduğu sorularına verdikleri yanıtlarla oluşan veri setinin analizi sonucunda ortaya çıkarılmıştır. Takiben, üniversitelerde ve havayolu işletmelerinde EKY eğitimcisi olan 6 katılımcılardan yarı-yapılandırılmış mülakat tekniğiyle veri toplanarak içerik analizi yapılmıştır. Böylece mevcut sorunların azaltılması ve eğitimlerin amacına ulaştırılması ve sürekli geliştirilebilmesi için gereklilikler ortaya çıkarılmıştır. Takiben EKY eğitimcilik ve yöneticilik deneyimi bulunan 4 katılımcı ile odak grubu çalışması yapılmış, eğitimlerin geliştirilebilmesi hakkında araştırma sonucunda ortaya çıkarılan önerilerin havayolu işletmelerinde nasıl karşılık bulabileceği değerlendirilerek araştırmada ortaya çıkarılan öneriler uygulanabilir ve somut önerilere dönüştürülmüştür.   Araştırma neticesinde elde edilen bulgular, sorunları giderecek farklı yöntemlerin eğitimciler ve eğitim yöneticileri tarafından uygulandığını fakat sorunların ancak azaltılabildiğini, tamamen ortadan kaldırılamadığını göstermektedir. Araştırma neticesinde toplanarak analiz edilen veriler, mevcut uygulamalara alternatif olabilecek önerileri bir bütün haline sunmayı olanaklı hale getirmiştir. Böylece eğitimlerin aksayan yönleri belirlenmiş, daha etkin bir geri besleme sistemine olan ihtiyaç tanımlanmış, yeni eğitim tekniklerine ve materyallerine olan ihtiyaç ortaya çıkarılmış ve EKY eğitimlerinde uygulanabilir yeni öğretim teknikleri ve sahip olunması gereken iletişim koşulları bir model olarak önerilebilmiştir.

Anahtar Kelimeler: