Özet:

Tahirü’l Mevlevî’ye kadar Türkçe manzumelere yapılan şerhler incelendiğinde şerh edilen eserlerin tasavvufî malzemeden seçildiği ve şarihlerin de mutasavvıf olduğu müşahede edilir. Bu şerh geleneğinin tasavvufçular arasında teşekkül ettiğini gösterir. Metin şerhi metni anlamaya yönelen bir yöntemdir. Metin inceleme yöntemlerinden biri de tahlil yöntemidir. Tahlilin şerhle benzeşen yönleri olmakla birlikte ona göre daha kapsamlı bir yöntemdir. Tahlilde metnin biçimi, vezni, dili, edebi sanatları, muhtevası, şairin meydana getirdiği duygu, düşünce ve hayal dünyası, şairin iç dünyası, sosyal hayat ve metnin dönemle ilişkisi gibi geniş bir yelpazeyle esere yaklaşılır. Tahlilde şerhe göre eseri inceleyenin yorumu daha fazla işin içine girer. Divan şiirinde diğer nazım şekilleri şerh ve tahlil edilmekle birlikte bu konuda gazeller başı çekmektedir. Divan şiirinde en fazla rağbet gören nazım şekli gazeldir. Gazeller işlediği konulara göre türlere ayrılmıştır. Bu türlerden en yaygını âşıkane (garami, lirik) gazellerdir. Âşıkane gazellerde aşkın verdiği mutluluk ve sıkıntı, sevgilinden yakınma, ona karşı yakarışlar içli bir üslupla anlatılır. Âşıkane gazelleriyle tanınan şairlerden biri de Necâtî’dir. Necâtî, 15. yüzyılın gazel alanında en dikkat çekici ismidir. Osmanlı sahasında şiire folklorik ve mahallî özelliklerin taşınması onunla birlikte başlamıştır. Bu makalede 15. yüzyılın gazel sahasının en önemli şairlerinden Necâtî’nin bir gazeli tahlil edildi. Öncelikle gazelin çevriyazısına yer verildi. Bundan sonra gazeldeki bazı kelimelerin günümüz Türkçesindeki karşılıkları belirtildi. Bu aşamadan sonra beyitler nesre çevrilerek günümüz Türkçesine aktarıldı. İnceleme bölümünde gazelin beyitleri tahlil edildi. Neticede Necâtî’nin sade ve akıcı bir Türkçeyle folklorik özellikleri şiirine nasıl taşıdığı gösterildi. İncelenen gazelin âşıkane olduğu saptandı. Bu gazelde âşığın sevgiliye duyduğu hasretten dolayı yaşadığı ızdırap Necâti tarafından çeşitli imajlara başvurularak estetik bir şekilde aktarılmıştır.

Anahtar Kelimeler: