Özet:

Pamfilya Kenti Olbia - Epigrafik Bir Belge Olbia sakinlerinin Kyzikoslu Herodotos'un onuruna aldıkları kararnameyi içeren bir stel; bu Pamfilya kentini belgeleyen ilk epigrafik eserdir. Antalya'nın tarihi yerleşimi Kaleiçi'nde bir hafriyat sırasında bulunan yazıtın çevirisi şöyledir: Danışma meclisi ve halk karara bağladı. Pastorides dilekçeyi sundu. Mademki Xenos oğlu Kyzikos 'lu Herodotos Olbialıların kentine daima faydalı olmuştur; öyleyse kendisi ve torunları Olbialıların proxenos'u olsunlar. Bu kararı Pantaleon 'un emrindebulunan saymanlar [taş bir stelin üzerine yazsınlar ve filanca yere diksinler] İ.ö. 4. yy özelliklerini taşıyan yazıtta İon-Attik lehçesinin kullanılmış olması dikkat çekicidir; çünkü aynı dönemde Pamfilya'nın ova kentleri resmi metinleri dahi kendi yerel lehçelerinde, Phaselis ise Dor lehçesinde kaleme almaktaydı. Bu durum; Olbia'nın kuruluşuna İonya kentlerinin katılmış olabileceklerini düşündürmektedir. Olbia yakınlarında Miletos kökenli olan Apollon Iatros kültünün belgelenmiş olması (bk. Gephyra 2, 2005, 5); Olbialıların onurlandırdığı Herodotos'un Miletoslular tarafından kurulmuş olan Kyzikos kentinin vatandaşı olması ve diğer Olbia kentlerinin bildiğimiz kadarıyla İonlar tarafınca kurulmuş olması bu tahmini güçlendirmektedir. Olbia, Pamfilya'da Yunanca bir sözcükten üretilmiş tek kent adıdır. Yukarıdaki onur yazıtında; Pantaleon ve Pastorides gibi öz Yunanca isimlerin geçmesi, kent sakinlerinin büyük oranda Yunan kökenli olduklarına işaret etmektedir. Yazıttan anlaşıldığı gibi, Olbia Klasik Dönem'de demokratik bir yapıya sahipti. En önemli kararlar tüm vatandaşlar (demos) tarafından halk meclisinde (ekklesia) alınmaktaydı. İdari işlerin yürütülmesinde ayrıca danışma meclisi (boule) ve tamias'lar gibi çeşitli memurların görev aldığı yazıtın verdiği diğer bilgiler arasındadır. Yazıt, Byzantionlu Stephanos'un Olbia hakkında verdiği bilgilerin yanlış olduğunu göstermektedir. Kentin Ethnikon'u Olbianos'tur. Tanıtılan epigrafik belgenin öneminden dolayı kentin tarihi ve konumu ayrıca incelenmiştir. Stelin buluntu yeri Olbia'nın lokalizasyonu ile ilgili herhangi bir ipucu sunmamaktadır. Stel büyük bir olasılıkla Bizans döneminde Olbia ile özleştirdiğimiz Kemer'den inşaat malzemesi olarak Antalya'ya getirilmiştir. Aynı durum Olbia'nın güney komşusu Phaselis için kanıtlanmıştır. Antalya'nın 10. yy.da onarılan kent surlarında Phaselis'ten getirilen, kentin adı gecen onur yazıtları kullanılmıştır. Olbia'yı Antalya'nın batısındaki ovalık alanda aramak antik verilerle uyuşmamaktadır. Olbia ile özleştirilen Arapsuyu kalıntıları aslında Tenedos kentine aittir. Günümüze kadar dikkate alınmayan bir yazıt, Tenedos kentinin batı sınırlarının Göksu Vadisi'nin girişine, Kocaköy yerleşimine kadar uzandığını göstermektedir. Olbia için önerilen Hurma Tepesi ise konumundan dolayı kent olma özelliğinden yoksundur. Etrafı bataklık olan bu küçük tepeyi; Candır ve Göksu vadilerinin girişlerini kontrol eden, Tenedos'a ait bir peripolion olarak yorumlamak daha mantıklıdır. Antik kaynaklar, Olbia'nın daha güneyde Kemer'de konumlandığına dair birçok ipucu vermektedir. Olbia kentinin, Attaleia'nın kuruluşu ile önemini yitirdiğine dair öne sürülen görüşler doğru değildir. Attaleia'nın kuruluşu; Tenedos ve Magydos gibi daha yakın kentlere dahi olumsuz etki bırakmamıştır. Magydos; Attaleia'nın kurulmasından hemen sonra sikke darp etmeye başlamış ve limanını genişletmiştir. Bu durum, kentin refah seviyesine ulaştığını göstermektedir. Tenedos ise Attaleia'nın himayesi altına girmemek amacıyla Phaselis'e yaklaşmış ve bu kent ile siyasi bir birlik (sympoliteia) kurmuştur. Bu Tenedos-Phaselis ilişkisine iki yazıt ışık tutmaktadır. Olbia'nın önemini yitirmesi daha çok İ.ö. 1. yy.da gerçekleşen ve bölgede büyük nüfus kaybına neden olan Roma seferleriyle açıklanabilir. Bu durum Phaselis ve Olympos örnekleri ile izah edilmiştir. Olbia'nın sikke darp ettiğine dair herhangi bir kanıt yoktur. Olbia'ya atıf edilen sikkeler Likçe sembolleri içermekte olup büyük bir olasılıkla Tlos'ta iskan eden bir Bey'e aittir. Güney komşusu Phaselis gibi Olbia da hiçbir zaman Likya beylerinin himayesi altına girmemiştir. Olbia, “Büyük Kolonizasyon” döneminde Pamfilya Körfezi'nin batı kıyısında kurulan Yunan kentlerinin bir tanesidir. Kentin kuzeyinde yer alan Thebe, Lyrnessos ve Tenedos gibi yerleşimler Aiollar tarafından kurulmuştur. Kentin güneyinde ise Phaselis gibi Rhodoslular tarafından kurulan kentler yer almaktadır. Bu kentlerin, ovalık Pamfilya'da yerli kentlerin Yunanlaşma surecinde büyük bir etken olduklarını varsayabiliriz.

Anahtar Kelimeler: