Özet:

19. yüzyıl Osmanlı Devleti için zor geçen bir dönem olmuştur. Bir taraftan çağdaş dünyanın reform talepleri yerine getirilmeye çalışılırken, diğer taraftan devletin kendi tarihsel yapısı korunmaya çalışılmıştır. Böyle olunca işler ancak ağır aksak ilerleyebilmiş; her padişah döneminde farklı bir yönetim anlayışı sergilenmiştir. Örneğin Sultan Abdülmecid biraz da Kırım zaferinin (1856) ve alınan borçların etkisiyle Batı’ya daha yakın bir portre çizerken; Abdülaziz Han özellikle donanmaya yaptığı yatırımlarla devlet için gelecekte baş gösterebilecek tehlikelere karşı önlemler almayı öncelemiştir. Bu iki padişahın dönemi, sadrazamların reformlardaki üstün performansları nedeniyle “Sadrazamlar Çağı” olarak yaşanmış ve padişahın sembolik durumu pekişmiştir. Sultan II. Abdülhamid dönemine gelindiğinde ise her bakımdan bir denge politikası ağırlık kazanmaya başlamış; Batı yok sayılmamış fakat ilişkilerde ipler onların eline verilmemiş; ülke içerisindeki atılımlarda milli-manevi değerler ile çağdaş dünyanın değerleri uzlaştırılmaya gayret edilmiş; eğitim, askeriye, sağlık gibi alanlarda yatırımlara devam edilmiştir. Bu çalışmada Sultan II. Abdülhamid zamanının kurumsal olarak aslında çok bilinmeyen oluşumu olan Mâbeyn-i Hümâyûn Teşkilâtı ile burada çalışan en önemli görevliler ve bunların maddi durumları ele alınmıştır. Devletin ömrünü otuz küsur sene uzattığı hep söylenegelen Sultan II. Abdülhamid bunu, Mâbeyn-i Hümâyûn’u neredeyse saltanatının ilk günlerinden başlayarak kafasındaki yönetim mantığına uygun bir saray teşkilâtı olarak tasarlamasıyla ve hayata geçirebilmesiyle başarmıştır. Bu organizasyonda görev yapan herkes kendi meslek sınıfı içinde bir yöneticiye bağlı olmakla birlikte esâsında direkt hünkâra bağlı bir portre çizmişlerdir. Sultanın neredeyse tüm işlerinde ve ilişkilerinde en yetkin ve etkili yönetim aygıtı olan kurumun etkisi 1908 yılında ilan edilen II. Meşrutiyet’ten sonra hızla azalmaya başlayacak ve en sonunda 1909’da II. Abdülhamid’in tahttan indirilmesinden sonra tüm etki ve nüfuzunu kaybedecektir.

Anahtar Kelimeler: