Abstract:

Osmanlı tarihi boyunca önemli bir müessese olan vakıflar sosyal ve dini kurumlar aracılığıyla toplumsal hayatın önemli bir parçası olmuştur. Vakıf müessesesinin büyük bir bölümünü oluşturan Zürri/Evlatlık vakıflar dini, siyasi ve iktisadi nedenlerle, özellikle devlet adamları (sadrazam, vezir, paşa vb.) hanım sultanlar, valide sultanlar, ulemâ (şeyhülislam, kazasker, kadı, müderris vb.) ve halktan toprak ve mal sahibi kişiler tarafından kurulmuşlardır. Vakıf-kurucu vakfın tevliyetini ve gelirlerini vakfiyede belirttiği şartlarla, sona erinceye kendi soyundan gelenlere, zürriyeti kesildikten sonra Mekke ve Medine fukarasına ya da başka yere/kişilere şart koşmaktadır. Bu çalışmada yüzyıllar boyunca ayakta kalabilen zürri vakıfların varisleri arasında hem vakıf gelirlerinin paylaşımı hem de vakfın tevliyeti konusunda, yaşanan anlaşmazlıklar ele alınacaktır. Evlatlık vakıflarda vakıf kurucusu, kendisinden sonra, neslinden gelenlerin (evlad) vakıf gelirinden faydalandırmayı vakfiyesinde özel şartlarla kısıtlayabilirdi. Böylece sadece vakıf kurucunun işaret ettiği şartları taşıyanlar vakıfta tasarruf hakkına sahip olabilirlerdi. Evlatlık vakıfların vakfiyesi bu kadar ayrıntılı düzenlenmesine rağmen vakıf evladı arasında anlaşmazlıklar yaşanmaktadır. Özellikle vâkıfın düzenlediği vakfiyelerin yıllar içinde kaybolmasıyla birlikte vereseler arasında yaşanan anlaşmazlıkların sayısı artmaktadır. Evlatlık vakıflarda temel anlaşmazlıklar başta tevliyetin intikali, vakıf gelirlerinin (galle) paylaşımı, vakıf taşınmazlarının kullanımı ve tamiratı gibi konulardır. Osmanlı Klasik döneminde bu anlaşmazlıklara Haremeyn Nezareti Müfettişliği tarafından bakılırken Evkaf-ı Hümayun Nezareti kurulduktan sonra nezarete bağlı Evkaf Müfettişliği Kalemi tarafından bakılmaya başlanmıştır.

Keywords: