Özet:

Bu çalışmada bir dil bilimi dalı olarak deyim bilimi ve deyim bilimin inceleme alanları tanıtılmıştır. Bunun ardından deyim kavramı açıklanarak deyimin sınırları belirlenmiştir. Deyimler ile birçok kalıp söz birbirine karıştırılmaktadır. Çalışmada bu konu üzerinde de durulmuş, diğer kalıp sözlerden deyimi ayıran ince farklar açıklanmaya çalışılmıştır. Yazıda başlıca amaç, deyim sözlüğü hazırlayanlara madde seçimi sırasında yol gösterici olmaktır. Öte yandan, deyimlerin öteki kalıp sözler ile ayrılan yanları gösterilmiş, deyimler konusundaki kargaşayı gidermek hedeflenmiştir. Deyimler, genellikle birleşik sözcükler, atasözleri, vecize, dua, beddua gibi kelimeler ile birbirine karıştırılır. Çünkü yapıları buna uygundur. Ancak kullanıldıkları yerler ve durumlar farklıdır. Anlam yapıları ve söylenme amaçları birbirinden ayrıdır. Öncelikle deyimler dilin etkili ve sanatlı söyleyişine uygundur. Deyimlerin oluşumunda mecaz değişmeyen ve anlamı belirleyen ilk unsurdur. Mastar grubu, isim tamlaması, iyelik grubu, sıfat tamlaması ve cümle biçiminde görülebilirler. Ancak, en yaygın olanları mastar grubu biçiminde olanlardır. Karşılanan kavramı en kısa biçimde betimlemek esastır. Bu nedenle, mastar grubu biçiminde olan deyimlerin sayısı fazladır. Deyimlerin çoğu tek başına yargı taşımaz, ancak cümle içinde görev kazanır. Her deyimde mecazın derecesi farklıdır. Kimi deyim hemen anlaşılır, kimi deyimdeki mecazı anlamaksa zordur. Sıralanan bu özellikler ve benzerleri deyimleri diğer kalıplaşmış kelimeler ile birleştirir veya ayırır. Söz konusu özelliklerin dikkate alındığı bu makalede, ilgili özellikler üzerinde yoğunlaşılmıştır. Böylece deyimler üzerinde çalışanlara yol gösterici olmak istenmiştir.

Anahtar Kelimeler: