Özet:

Modernite ve sonrasında seyreden küreselleşme süreçleri dünyada hızlı bir değişim ve dönüşüm dalgasına yol açmıştır. Ancak yeryüzündeki tüm coğrafyada bu dönüşümün yansımaları farklı olmuştur. Değişimin en çok etkili olduğu alan da toplumsal kontrol ve güç odaklarında olmuş böylece siyasi erkle doğrudan ilişkili olan kilise bağlamlı dini alan ve bunun üzerinden sağlanan toplumsal kontrol mekanizmaları hızla dönüşmüştür. Ancak modernleşmeye verilen tepkiler tek yönlü olmamış ve toplumsal, tarihsel ve coğrafi şartlara göre karmaşık bir görünüm kazanmış ve kazanmaya devam etmektedir. Elizabeth Özdalga, din-devlet ve toplum ilişkilerinin Batı Avrupa’daki serencamını sosyolojik açıdan yordamakta ardından genelde Müslüman coğrafyada özelde Türkiye’deki gelişim sürecini karşılaştırmalı olarak değerlendirmektedir. Söz konusu bu karşılaştırmalı yaklaşımın yanı sıra modern ve ardılı dönemde din-toplum-devlet ilişkilerine sosyolojik bakabilmenin koşullarını eleştirel bir çerçevede ortaya koymaktadır. Dini alana yönelik indirgemeci yaklaşımları eleştiri süzgecinden geçiren Özdalga, tarihsel ve bağlamsal bir yaklaşım geliştirmektedir. Bu yaklaşımın ardından İslam ve toplum ilişkilerine objektif bakma iddiasında olan Özdalga, evrensel ve sentezci bir yaklaşımla, sosyolojik ve tarihsel bir zeminde Müslüman toplumların, modernleşmeyle etkileşimini ve geçirdikleri değişimi inceleme konusu etmektedir. Türkiye’deki modernleşme ve demokratikleşme sürecini de eleştirel olarak ele alan Özdalga, mevcut durumun iç ve dış nedenlerine yakından mercek tutmanın yanı sıra, Türkiye’deki din-devlet ve toplum ilişkilerini aydınlar ve siyasi liderler üzerinden oluşturduğu tipolojiler üzerinden müşahhaslaştırmakta; diğer taraftan da sivil toplumun gelişimi, din eğitimi, başörtüsü, dini cemaatlerin ortaya çıkardığı çoğulculuk gibi tartışmalı konuları, kurucu ideolojiyle olan çatışmalı ilişkilere rağmen moderniteyle ilişkili süreçler bağlamında ve modernite lehine bir gelişme olarak sosyolojik inceleme konusu etmektedir.

Anahtar Kelimeler: