Özet:

1860’larda Almanya ve İtalya’dan çıkartılan Avusturya, kayıplarını telafi etmek amacıyla Osmanlı’ya yönelmişti. 1870’lerde büyük güçler arasında rekabet yoğunlaşıyordu. 1870 savaşından dolayı Almanya tarafından zayıf düşürülmüş Fransa’nın güç dengesindeki etkisi azalmıştı; İngiltere Avrupa’nın ortasında Almanya’nın büyüyen bir güç olarak ortaya çıkmasından endişeleniyordu. 1872’de Almanya, Avusturya ve Rusya aralarında bir ittifak kurmalarına rağmen, Avusturya’nın Balkanlarla alakalı planları Rusya’nın menfaat planlarıyla çatışma içindeydi. Rusya gibi, Avusturya da kendini Balkan Hıristiyanlarının doğal hamisi olarak görüyordu. İngiltere ve Fransa; Almanya, Avusturya ve Rusya’nın Osmanlı İmparatorluğu üzerinde hakimiyet kurmalarına karşıydılar. 1875 Hersek ayaklanmasıyla birlikte, Konsolosluk misyonun Balkanlar’da nasıl bir göreve sahip olacağı ve kimleri temsil edeceği hakkında çıkan anlaşmazlıklar Avusturya ve Rusya arasındaki bölünmeyi açığa vurmuştu. Bosna ve Hersek’te Müslümanlarla Hristiyanlar arasında gerilimler artınca, Avusturya Başbakanı Kont Gyula Andrassy Balkanlar’ın reforma maruz kalması gerektiğini öne sürerek oluşturduğu plan 30 Aralık 1875’te Almanya, Rusya ve Avusturya tarafından Andrassy Notası olarak kabul edilmiş ve diğer güçlerin de onayına sunulmuştu. Fakat İngiltere Andrassy notasını kabul etmemişti. Osmanlı Devleti de İngiltere’nin cesaretlendirmesiyle Andrassy notasını onaylamamıştı. İngiltere Osmanlı’ya müdahale edilmesi için uluslararası bir konferansın düzenlenmesinden yanaydı; fakat üçlü ittifak İngilizlere mesafeli duruyordular. Bunun üzerine üçlü ittifak Andrassy notasında bazı düzeltmeler yaparak, notayı Berlin Memorandumu adı altında yeniden diğer güçlerin onayına sundular. İngiltere Berlin Memorandumunu da reddederek, kabul etmemesi yönünde Osmanlı Devleti’ne baskı uygulamaya başladı. Sultan Abdülaziz İngiltere’nin dayatmasını kabul etmedi ve üçlü müttefik temsilcileriyle görüşmelere devam etti. İngiltere Osmanlı’nın içişlerine müdahalede lider bir devlet olmak istiyordu. Rusya diğer güçlerle uyum içinde davranmaktan yana bir siyaset sergileyerek, Osmanlı’ya müdahalede önder bir konuma gelmek istiyordu. İngiltere yönetimi üçlü ittifakın planlarını devreden çıkartıp kendi planını uygulamaya sokabilmek amacıyla Osmanlı Devlet katmanlarında kendi nüfuzunu kullanmaya ve faaliyetlerini arttırmaya başladı. Osmanlı ile üçlü müttefik arasında ayrılıkları derinleştirip, Osmanlı’yı kendi siyasetine bağımlı hale getirmek niyetindeydi. 1876’da 29-30 Mayıs akşamı Sultan Abdülaziz tahttan düşürüldü ve yerine V. Murat geçirildi. Gözaltında tutulan Sultan Abdülaziz dört gün sonra ölü bulundu. Bu gelişmelerin bir sonucu olarak üçlü ittifak Berlin Memorandumunu Osmanlı yönetimine vermekten vazgeçti. Bu gelişmeler İngiltere’nin uluslararası bir konferansı gerçekleştirmesine imkan sağlamıştı. Sultan Abdülaziz’in intihar mı ettiği, ya da bir cinayete kurban mı gittiği, o zamandan beri tartışmalıdır. Ama onun ölümü Osmanlı Devleti için büyük bir felaketin habercisiydi. Osmanlı Devlet katmanlarında yönetimle alakalı ortaya çıkan buhranlar İngiltere’nin çıkarlarına hizmet edecek şekilde sömürülmüştü. Devlet içi çatışmaları kullanan İngilizler Osmanlı’yı diğer güçlerden tecrit etmişler ve yalnızlaştırmışlardı. Osmanlı Devleti’ni kendi müdahale planına bağlamak maksadıyla, İngiltere öyle davranmaya başlamıştı ki, sanki üçlü ittifak devletlerine karşı Osmanlı’nın toprak bütünlüğünü ve bağımsızlığını koruyormuş gibiydi. Bu siyaset sayesinde, İngilizler Osmanlı’nın Balkanlar’dan atılacağına ve Doğu Sorunun kendi menfaatlerine göre çözüleceğine inanıyorlardı.

Anahtar Kelimeler: