Özet:

Kur’an’ın ayet ve sureleri arasındaki düzen bazı müfessirler tarafından Kur’an’ı anlamanın bir yolu olarak incelenmiştir. Tenâsubu’l-Ḳur’ân’ın konusu olan bu durum aklî bir çabanın ürünü olarak ortaya çıkmış, özellikle er-Râzî (v.606/1210) ve el-Bikâî (v.885/1480), tefsirlerinde bu konuya geniş yer vermişlerdir. Makalede öncelikle ayet ve sureler arasındaki münasebetin ulûmu’l-Ḳur’ân içerisindeki yerine değinilmiştir. Konunun ilgili tefsirlerde ele alınışı örneklerle açıklandıktan sonra, Ḳur’ân surelerinden Mekke’de art arda inen ve yaygın olarak Havâmîm ismi ile anılan yedi surede “göklerin ve yerin yaratılışı” ile ilgili ayetler arasındaki bağa ve uyuma dikkat çekilmiştir. Havâmîm surelerinde (Ğâfir, Fussilet, Şûrâ, Zuhruf, Duhân, Câsiye, Ahkâf) gökler ve yerin yaratılışı, bu yaratılışın detayları, gökler, yer ve içindekilerin sahibinin Allah olduğu, kıyametin bilgisinin O’na ait olduğu gibi haberlerin yer aldığı yirmi üç ayet arasında hiyerarşik bir düzen söz konusudur. Makaleye konu olan ayetler incelendiğinde göklerin ve yerin yaratılışının insanın yaratılışından daha üstün olduğunu anlatan ayeti (Ğafir 60/57) göklerin, yerin ve ikisinin arasındakilerin yaratılışını detaylı bir biçimde anlatan ayetlerin takip ettiği görülmektedir (Fussilet 61/9-12). Bundan sonraki ayetlerde artık yaratılışa dair herhangi bir açıklama yoktur. Konu yaratılanların varlığından yaratıcıya geçmekte, Allah’ın mülkün sahibi olduğu, kıyametin bilgisinin O’nun yanında olduğu, O’nun ne kadar yüce, her türlü eksiklikten ne kadar uzak olduğu vurgulanmaktadır (Şûrâ, Zuhruf, Duhân, Câsiye). Konunun geldiği son noktada ise göklerin ve yerin yaratıcısının Allah olduğunu kabul etmelerine rağmen yeniden yaratılmayı inkâr eden Mekke müşriklerine yöneltilmiş çarpıcı bir soru vardır: Her türlü yaratmaya gücü yeten, yarattığını hak ve hikmete uygun ve belli bir süre için yaratan Allah, ölüleri diriltemez mi? (Ahkâf 66/3, 33). Böylece gökler ve yerin yaratılışı üzerinden gücünü ortaya koyan Allah, yeniden yaratmaya da gücünün yeteceğini inanmayanlar için somut delillerle ispatlamaktadır.

Anahtar Kelimeler: