Özet:

Menkıbeler sözlü ve yazılı olarak; anlatma geleneği içerisinde yahut eserler vasıtasıyla asırlar boyu kuşaktan kuşağa iletilen, tıpkı diğer türler gibi halk muhayyilesinde gelişmiş, onun kültürünü yansıtmada başlangıçtan beri taşıyıcı unsur olmuştur. Halkın dini inancını, inanmalarını içerisinde barındırmış, bu da ona farklı ve kutsal sayılan bir statü kazandırmıştır; zira onun bünyesinde taşıdığı kahramanlar yaşamış ve vefatlarından sonra dahi halkın kutsal sayıp değer verdiği kişiler olmuştur. Sosyolojik işlevi açısından da önem arz eden söz konusu mahsuller, toplumdaki aksaklıkları veya bozuklukları, genel olarak veli adını verdiğimiz şahısların gösterdiği bir takım kerametler ile toplumun kutsalları aracılığıyla, insanları etki altına almak suretiyle düzeltmekte; onların yer yer bulunan kabirleri ve bu kabirler etrafında teşekkül eden anlatıları ise, kutsalların ve ahlaki bir takım değerlerin unutulmasını engellemekte, yeni nesillere dini ve örfi değerlerin aktarımını sağlayarak toplum üzerinde kontrol mekanizması kurmaktadır. Gezilen, görülen yahut duyulan mekânların resmedildiği zengin kültür hazineleri ise seyyahlar vasıtasıyla kaleme alınan seyahatnâme adlı eserlerdir. Çalışmamamıza kaynaklık edecek olan Evliya Çelebi Seyahatnâmesi ise edebi mahsullerin birçoğunu barındıran, menkıbe açısından da menâkıbnâme sayılabilecek kadar kapsamlı, çok geniş bir coğrafyayı içine alan bir kaynaktır. Bu makalede, Evliya Çelebi Seyahatnâmesi’nde tespit edip inceleme şansı bulduğumuz menkıbeler, Anadolu sahası özelinde, Ahmet Yaşar Ocak’ın menâkıbnâmeler ile ilgili motif tasnifinden hareketle irdelenecektir.

Anahtar Kelimeler: