Özet:

Betimleme, varlıkları okurun zihninde kolayca canlanacak şekilde, ayırıcı özellikleriyle anlatmaktır. Betimleme bir anlatı türü değil, sanatsal veya bilimsel bir metni oluşturmada yazarın başvurduğu bir anlatım yoludur. Yazar, anlatıda çoğu zaman varlıkları, kimi zaman da olayları anlatırken betimlemeden yararlanır. Hive Hanlığı’nın tarihinin anlatıldığı Firdevsü’l-ikbâl adlı eserde de bu anlatım yolundan sık sık yararlanılmıştır. Eserde 18. yüzyıl ve 19. yüzyılın ilk çeyreğine kadar hanlık coğrafyasında yaşananlar üsluplu bir dille aktarılmıştır. Söz konusu dönemde yaşayan hanlar, diğer yöneticiler, düşman safında yer alanlar, savaşlar, av törenleri, ziyafetler, çeşitli doğa olayları vb. zengin bir söz varlığıyla dile getirilmiştir. Eserin yazarı Mûnis, kişileri, diğer varlıkları, mekânları, olayları, durumları anlatırken güçlü gözlem yeteneği ve zengin kelime kadrosuyla, ayrıntılı betimlemelere yer vermiştir. Yazarın, anlattığı konuyu daha somut ve etkili kılmak için betimleme yöntemini tercih ettiği anlaşılmaktadır. Nazım ve nesir iç içe olan eserde yalnız nesir bölümünde değil, nazım bölümünde de betimsel anlatıma başvurulmuştur. Hatta nazım kısımlarındaki betimlemelerin, nesir bölümündeki betimlemelerden daha sanatsal ve etkileyici olduğu söylenebilir. Bu çalışmada Firdevsü’l-ikbâl adlı eserdeki kişilere yönelik betimsel unsurlar tespit edilmeye çalışılmıştır. Eserde anlatılanların çeşitliliğinden dolayı çalışma, kişi betimlemeleriyle sınırlı tutulmuştur. Kişiler konumuna, icraatlarına vb. göre tasnif edilmeye çalışılmış ve bunlara yönelik betimsel unsurlar üzerinde durulmuştur. Yanı sıra kişilerin betimlemesinde kullanılan söz varlığı, anlamsal ve kültürel açıdan analiz edilmeye çalışılmıştır. Böylelikle söz varlığı üzerinden, dilin kültürün taşıyıcısı olma boyutunun da irdelenmesi amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler: