Özet:

Bu makalede, incelenen şerh, sözlük-şerh ve sözlük metinlerinden yola çıkarak, bu türlerdeki eserler hazırlanırken nasıl bir metot izlendiği, bu eserlerin neden yazılmış olabileceği, okuyucu kitlesinin kimler olduğu soruları üzerinde durulacaktır. Şerhler bir bilim dalında meşhur olmuş eserler hakkında, bunlardaki kapalı ifadelerin açıklandığı eserlerdir. Şerh özelliği taşıyan Mîrek Mehmed Taşkendî’nin Şehrî ve Gülî adlı eserinin giriş kısmında müellif, eski ve yeni İran şairlerinin beyitlerini incelerken bazı kaside, mesnevi gibi şiirlerdeki müşkül beyitleri mümkün olduğu kadar dostlarıyla müzakere ettiğini ve bunlardaki manaları ve mazmunları açmaya niyet ettiğini belirtir. Lugat-i Fârsî ve Türkî adlı eserde, alfabetik hazırlanmış bir sözlük niteliğindeki Taşkendî’nin Nevâdirü’l-emsâl’inde, eliften başlayarak alfabetik olarak tüm harflerin üstünlü, esreli ve ötreli şekilleriyle başlayan Farsça kelimeler, kelime grupları, bir takım tamlamalar, terkibî sıfatlar, ibareler, deyim ve atasözleri verilir. Riyâzî’nin Düstûrü’l-‘amel adlı eserinde, alfabetik olarak 1050 civarında Farsça deyim, tabir ve kelimenin Türkçe karşılıkları ile bunlarla ilgili Farsça şiirlerden örnekler yer alır. Hazırlanış biçimi (alfabetik olup olmamasına göre) ve terimsel açıdan şerh ve açıklamalı veya açıklamalı-örnekli sözlükler arasında fark görülmektedir. İncelediğimiz eserlerden yola çıkarsak: bu eserler, anlaşılmayan beyitleri anlamak için ilimle uğraşan kişilere; Farsça eser yazma konusunda tecrübesi olmayıp Farsça yazanlar kullanabilsin diye, aynı tarzda eser hazırlayanların yararlanabileceği bir kaynak olmak üzere yazılmışlardır. Şerhlerden veya şerh-sözlüklerden, farklı alanlarda da yararlanmak mümkündür. Bu tip şiir açıklaması ve çevirisi içeren eserler, örnekleri açısından yeniden çeviri çalışmalarının malzemesi olabilir. İçerdikleri kelimeler, deyimler, mazmunların anlamları ve verilen örnekler dikkate alınırsa diğer bazı metinleri anlama / anlamlandırmada yeni yaklaşımlar bağlamında kullanılabilir. Bu eserlerden edinilen ilk elden bilgiler, edebî, kültürel ve sosyal tarih açısından önemli olabilir, kültürler arasındaki aktarımlar, etkileşimler gözönüne serilebilir.

Anahtar Kelimeler: