Özet:

Çin kaynakları Eski Çağ Türk boyları konusunda dikkate layık bilgiler içermektedir. Tüm kaynaklarla olduğu gibi Çin kaynaklarıyla da çalışmanın belli zorlukları vardır. Bu çalışmayı yazma amacımız bu kaynakların özelliklerini ortaya koymak ve sözünü ettiğimiz zorlukları aşmakta araştırmacılara bir nebze de olsa yardımcı olmaktır. Uzun yıllar Arapça el yazmaları üzerine yaptığımız çalışmalar kaynak konusunda çalışmamızda bize yardımcı olmaktadır. Kaynak üzerinde çalışırken yazarın bakış açısını, eğitim seviyesini, yaşadığı dönemin özelliklerini, bahsi geçen halkların veya etnik grupların kültürünü, tarihini ve etnik özelliklerini göz önünde bulundurmak çok önemlidir. Sunduğumuz çalışmada Çin kaynaklarında Avrasya’da meskûnlaşmış Türk boylarının tarihinin, yaşam tarzlarının ve kültürünün betimlemesini ortaya çıkarmak ve bu konuya Çinlilerin münasebetini bildirmektir. Eski çağlardan beri Çin’de tarih biliminin gelişmesine özen gösteriliyordu. Tarih bilinci milletin vicdanı sayılıyordu ve en ünlü imparatorların şöhreti vakayiname yazarının eserine bağlıydı. Çoğu zaman imparatorlar gelecek kuşaklara iyi gözükmek isteğiyle vakayiname yazarlarını memnun etmeye çalışırdılar. Geleneklere göre hanedan vakayinamesi hanedanın hükümranlığı sona erdikten sonra yazılıyordu. Tarihi olayların yazılmasının devlet ciddiyeti göz önünde bulundurularak yazarların siyasi görüşlerinden kuşku duyulacak hususların olmamasına dikkat ediliyordu. Bu söylediklerimizden belli oluyor ki Çin tarih kayıtları devlet siparişiyle yazılıyordu. Bu da yazılan tarihi bilgilerde kasıt olduğu anlamına gelmektedir. Bu nedenle araştırmacının öncelikli amacının gerçek olayların değiştirilmesinin nedenini tespit etmek olduğu aşikârdır. Çin’in yüceltilmesi, onun öneminin ve askeri başarılarının abartılarak yazılması tarihçinin görevleri arasındaydı ve bu husus araştırmacının dikkatli olmasını gerektirmektedir. Bunun aksine Çinlilerin yenilgisi ve başarısızlığını betimleyen bilgiler küçültülüyor, önemsiz duruma getiriliyordu. Bu nedenle onlara şartlı olarak güvenilmelidir. Orduların sayısı yabancı veya yerli olmasına bakmaksızın artırılıyordu. Göçebe halkların yaşamı konusundaki bilgiler Çin istihbaratı tarafından verilirdi. Bu bilgilerin doğruluğu tartışılmazdır. Ama maalesef bu bilgiler yetersizdir, çünkü istihbarat elemanlarını ilgilendiren sadece askerin dövüş kabiliyetiydi. Halkların kültürü, dini, gelenekleri birkaç cümleyle geçiştirilirdi. Araştırmalarımız için büyük önem arz eden, gerçek belgelerdir. Bunlar devlet kurumlarında yapılan sunumlar, mektuplar, raporlardır. Bu belgeler çoğu zaman tam olarak, bazen ise kısaltılarak yazılıyordu. Çin tarihçileri tarafından olayların araştırılması, genelde sınırlıdır ve tarihi şahsiyetlerin iradesi, kişiliğine bağlıdır. Halk kitlelerinin rolü ise gözden kaçırılmaktadır. Göçebe halkların komutan ve önderlerinin yaşamı gayri ihtiyari olarak Çin aristokratlarının yaşam tarzı gibi betimlenmekte idi. Çin tarihçileri arasında Sıma Tsyan önemli yer tutmaktadır. O, İ.Ö. II yüzyılda yaşamını sürdürmüştür. En ünlü eseri “ Tarih Notları” dır. Bu ünlü tarihçi Çin’e komşu olan kabilelerin, özellikle Hunların Han devletiyle yaptıkları savaşları inceler. Konfüçyüs’ün çizgisinde yürüyen diğer bir tarihçi Ban Gu da Han sülalesi konusunda “Büyük Han Sülalesi Tarihi” başlıklı bir eser yazmış, ama bitirememiştir. Türkler konusunda kaynak sayıla bilecek diğer bir kitap ise Güney Çinli bir bilim adamı olan Fan Hua’dır. Onun “Küçük Han Sülalesi Tarihi” eseri İ.S. V yüzyılda yazılmıştır. Bahsi geçen eserler Doğu Hunlarının tarihini öğrenmek açısından çok değerlidirler. Çin tarihçileri Sıma Tsyan, Ban Gu ve diğerleri Hunlar hakkında büyük saygıyla olumlu bilgiler veriyorlardı. Hunların geleneklerine bağlı, yabancı kültürleri kavrama yeteneği olan, yüksek zeka sahibi insanların var olduğu bir halk olduklarını önemle vurguluyorlardı.

Anahtar Kelimeler: