Abstract:

Cönkler, genellikle şairi bilinen şiirlerle birlikte türkü, mani, destan, fıkra, hikâye, duâ, hutbe gibi yazanı belli olmayan manzûm ve mensûr metinlerin, hastalıkların tedavisinde kullanılan ilaç tariflerinin, sosyal hayatta iz bırakan ve ya cönkün derleyicisi tarafından önemli görülen olay ve olguların kayıtlarının, günlük hayatı kolaylaştıracak faydalı bilgilerin, dinî kaide ve öğütlerin yer aldığı not defterleridir. Her çeşit edebî, tarihî, kültürel ve folklorik ürünleri içeren cönkler, muhtevalarında barındırdıkları zenginlik sebebiyle edebiyat tarihinde büyük bir boşluğu doldurmaktadır. Çeşitli bilgi ve metinleri edebiyatımıza kazandıran en önemli kaynaklardan biri olan cönkler, manzûm ve mensûr metinlerin mukayeseli şekilde oluşturulmasında bir nüsha olarak edebiyat tarihinin asıl kaynaklarına yardımcı olduğu gibi, manzûm ve mensûr metinlerin tek nüshası, tarihi olay ve olguların tek tanığı, folklorik ürünlerin geleceğe taşınmasında kültür taşıyıcısı olarak asıl kaynak görevi de üstlenmektedirler. Bu çalışmada, “cönk” kelimesinin kökeni hakkında ileri sürülen görüşler doğrultusunda kelimenin kökeninin ne olduğunu belirlemeye çalıştık. Sözlüklerden, ansiklopedilerden ve akademik çalışmalardan hareketle “cönk” kelimesinin anlam çerçevesini belirlemeye çalıştık. Bu sebeple, ulaşabildiğimiz her türlü ilmî kaynakta yer alan cönk tanımlarını, anlam ilişkisi bakımından birbirleriyle karşılaştırarak anlamsal bir bütünlük kurmaya çalıştık. Daha sonra, “cönk” kelimesinin tarihî süreç içerisinde, hangi uluslarda hangi anlamlara geldiğini, hangi kavramlar ve nesneler için kullanıldığını, kullanılmaya başlanıldığı tarihten günümüze kadar hangi kelimelerle târif edildiğini karşılaştırma ve tartışmalar halinde sunmaya gayret gösterdik. Cönkler üzerine yaptığımız araştırmalarda şimdiye kadar kapsamlı bir bibliyografya çalışmasına rastlamadığımız için yazıya bir bibliyografya ekleyerek elde ettiğimiz verileri, bizden sonra cönkler üzerine bilimsel faaliyette bulunacak araştırmacıların istifadesine sunmayı hedefledik. Bibliyografyada verilen çalışmaları, doğrudan cönkler hakkında yapılmış çalışmalar (transkripsiyonlu metin-tanıtım-inceleme), cönklerin önemi/işlevi üzerine yapılmış çalışmalar ve cönklerin katkısıyla şair ve şiirleri hakkında yapılmış yayınlar oluşturmaktadır. Elde ettiğimiz veriler ışığında birer “kırk ambar” ve “kültür hazinesi” olarak görülen cönklerin Türk Edebiyatında ve Türk kültüründeki yerini belirlemeye çalıştık.

Keywords: