Özet:

Ahmet Mithat Efendi’den sonra kırk bir romanı ile Türk edebiyatının “velud” yazarlarından birisi olarak anılmayı hak eden Hüseyin Rahmi Gürpınar, sadece bu niteliği ile değil yarattığı tipler ve onları ete kemiğe büründürmede gösterdiği başarısı ile de edebiyatımızda önemli bir yere sahiptir. Romanlarındaki teknik hataları, benzer tematik konuları ele alışını bir tarafa bırakırsak kullandığı “mizah dili” ve anlaşılır Türkçesi ile Türk okuru tarafından sevilmiştir. Hiçbir edebi topluluğa bağlı kalmadan romanlarını yazan Hüseyin Rahmi’nin bu tavrı bilinçli bir tercihtir çünkü on dokuzuncu yüzyılın sonundan yirminci yüzyılın başına kadar yaşayan romancı ister istemez farklı edebi toplulukları görmüştür. Ayrıca bir kültür değişimine de tanık olmuştur. Bu açıdan eserlerindeki zihniyet değişimini romanlarında görebilmek mümkündür. İncelememizde ele alacağımız İffet romanı, romanın mukaddimesinde belirtildiği üzere “hakikiyun mesleği”ne tabii olarak yazılır. Yazar- anlatıcı tarafından aktarılan romanda İffet adlı fakir bir kızın acıklı hayat hikâyesini okuruz. Daha adından başlanılan kişileştirme yöntemiyle İffet’in saf ve temiz bir kız olduğu anlaşılır. İffet, içine kapanık, hassas ve hüzünlü bir kızdır. İffet’in hikâyesini anlatırken yazar- anlatıcı şiir alıntılarından faydalanma yoluna gider. Bu şiir alıntıları, romanın anlamına ve kurgusuna katkı sağlar. Hüseyin Rahmi, realist/natüralist bir çizgide romanlarını yazan ve bu amaçla kişilerini kendi sosyal çevresi içerisinde konuşturan bir romancıdır. İffet romanında da bu özelliğini korumuştur. Dahası İffet’in hüznü seven bir kız olduğunu evindeki levhaya işlediği şiir alıntısı ile vermeye çalışan yazar-anlatıcı, bu tavrı ile daha romanın başında İffet hakkında bize bir ipucu vermiş olur. Bu alıntı sadece onun hüznünü değil estetik bir zevke ve kültürel bir birikime de sahip olduğu bilgisini bize verir. Bu açıdan anlama katkı sağlar. Aynı şekilde yazar- anlatıcıda onun hakkında bir merak duygusu da oluşturduğundan evlerine doktor arkadaşı ile gidip gelmesine ve onun hakkında bilgi edinmesine ve böylece romanın yazılmasına neden olarak kurguya katkı sağlar. Onun eğitiminden bahsedilirken Victor Hugo’nun Angelo piyesinde geçen bir şiiri ezberlediği ve Türkçeye aktardığı bilgisi verilir. Bu şiir hem Fransızca aslıyla alıntılanır hem de İffet tarafından yapıldığı belirtilen Türkçe çevirisi verilir. Bu şiir alıntısı, İffet’in eğitim seviyesini gösterdiği gibi onun ne tarz şiirleri okuduğu bilgisini de verir. İffet’in ölümünden sonra onun günlüğünden kalan kâğıtları Latif almıştır. Yazar- anlatıcı, bu kâğıtları alabilmek için Latif’in ruh haline uygun şiirler okur. Bu şiirler, sayesinde Latif kâğıtları yazar- anlatıcıya vermeye ikna olur. Bu kâğıtları okuyan yazar- anlatıcı İffet’in hissettikleri ve kişiliği hakkında bir bilgiye ulaşır ve böylece onun romanını yazar. Bu açından yazar- anlatıcının okuduğu şiirler romanın anlamına ve kurgusuna katkı sağlarlar. Mezar taşlarının üzerindeki şiirler ise hüzünlü ve dünyanın geçiciliğini anımsatan bir atmosfer yarattıkları için önemlidir. Bu şiirler sadece bize ölümü çağrıştırmazlar, ayrıca yazar-anlatıcının ve doktor arkadaşının ilerleye ilerleye İffet’in mezarına yaklaşmalarına ve onun da öldüğünü öğrenmelerine neden olurlar. Bu açıdan romanın ilerleyişi açısından önemlidirler. Dahası onların bu vesile ile İffet’in öldüğünü öğrenmeleri mezar taşlarında yazılı olan şiir parçalarındaki gibi ölümün acımasızlığının daha net anlaşılmasını sağlar. İffet romanında Lamartine’e atıf yapılarak onun gibi yetenekli bir şairin bile hisleri anlatmakta yirmi dokuz harfin yetersiz kaldığını söylemesi önemli bir ayrıntıdır. Çünkü yazar- anlatıcı, İffet’in Latif’e duyduğu aşkı anlatamaz ve İffet’in hislerinin yoğunluğunu Lamartine’den alıntıladığı bir sözle vermeye çalışır. Bu durum yazar-anlatıcının kişilerin ruh hallerinin yansıtılamadığını düşündüğünü göstermektedir. Bu aslında o dönem romancılarımızın eksikliğini hissettiği yani kişilerin ruhsal duru

Anahtar Kelimeler: