Özet:

Klasik dönemlerde toplumun ihtiyacı olan eğitim, sağlık, bayındırlık ve dinî-hayrî hizmetler, devletin genel hukuku içerisinde millî hasıladan vakıf hukuku gereğince yerine getiriliyordu. Onun için klasik çağlarda vakıflar oldukça yaygındı. Ancak bütün vakıfların tamamen hayrî vakıflar olduğunu söylemek mümkün değildir. Tam tersine vakıfların büyük çoğunluğu, asgarî düzeyde hayrî hizmetlere hasredilmiş aile vakıflarıdır. Bununla şahsî mülkün devletin murakabesinden kurtarılarak mülkün aileye nesilden nesilden intikalini sağlanmış olmaktadır. Vakıf hukukuna göre, vakfın şartlarının tespiti tamamen vâkıfa bırakılmış olup, bu konuda devletin herhangi bir müdahalesi yoktu. Ancak her yıl vakıfların kayıtları denetlenir ve muhasebe defterleri tutulur ve ilgililer tarafından tasdik edilirdi. Bu çalışmamızda 1861-1865 yıllarında Halep vakıflarının muhasebe defteri incelenmiştir. Buna göre Halep’in 137 vakfının muhasebesi görülmüştür. Bu rakam bütün Halep vakıflarını ihtiva etmemektedir. Halep’te toplam 710 vakıf vardır. İncelediğimiz vakıflar 1861-1865 döneminde muhasebesi yapılan vakıflardır. Bu vakıfların bu dönemdeki gelirli 1.150.437,5 kuruştur. İncelenen vakıfların tamamının hayrî vakıflar olması, bu görüşümüzü teyid etmektedir. Çünkü bu defterde evlatlık ve adi aile vakıfları yoktur. Demek ki, zikrettiğimiz muhasebe defteri, Halep’teki hayrî vakıflarının muhasebe defteridir. Halep Vakıf örneğinden anlaşılacağı gibi, vakıflar önemli bir istihdam kaynağıdır. Camilerde görevli olan imam, hatip, müezzin, müderris, hademe, kayyim, mütevelli gibi pek çok görevliyi istihdam edilmektedir. Pek çok köyün vakıf olduğu düşünülürse, köylünün mahsullerinin değerlendirildiği, Pazar endişelerinin olmadığı anlaşılmaktadır. Halep vakıflarının en büyük payının Harameyn’e ait olduğu görülmektedir. Osmanlı devlet anlayışında kendisinden önceki dönemlere ait hak ve tasarruflar olduğu gibi kabul ve tescil ediliyordu. Aynı şekilde Osmanlı öncesi döneme ait vakıflra da tescil edilmiştir. Bu bağlamda Selçuklu ve Memluklu dönemine ait pek vakıf bu dönemde varlığını sürdümektedir.

Anahtar Kelimeler: