Özet:

Dillerde sınırlı ama önemli bir yer tutan kemiyet ifadeleri Türkçede çokluk eki, belirsiz sıfat/zamir, miktar zarfı ve sayı sıfatları ile sağlanır. Çokluk eki, belirsiz sıfat/zamir ve miktar zarfları yaklaşık bir miktar belirtirken, sayı sıfatları kesin bir miktar bildirir. Türkçenin, diğer Altay dilleri gibi çokluk kategorisini dil tarihinin yakın bir döneminde geliştirdiği anlaşılmaktadır. Miktar bildiren zarf, sıfat, zamirler Türkçenin tarihî ve çağdaş lehçelerinde belli oranlarda bulunmaktadır. Tarihî ve çağdaş lehçelerde miktar bildiren kelimelerin birçoğu ortak olsa da bazı farklılıklar da vardır. Türkçe, yaklaşık miktar bildiren kelimeleri üretirken “tüken , bit , aş , geç , yığ , topla vs.” anlamına gelen fiillere, “kötü, feci, korkunç vs.” gibi anlamlar içeren olumsuz sıfatlara ve soru/işaret zamirlerinin miktar eki almış biçimlerine müracaat etmiştir. Türkçenin sayı sistemi ise bugün genel hatlarıyla medeni dünyanın birçok kültür diliyle benzerlik göstermektedir: Onlu kat sayı ve onluk taban sistemi. Çarpma ve toplama ilişkisi sayıların sırasını değiştirmek suretiyle belirlenmektedir. 10 100 arası sayılarda onluk katların adlarının her sayıda olmasa da bazı sayılarda onluk tabanın onluk kat sayı ile çarpılması neticesinde oluşturulduğu anlaşılmaktadır. Fakat Türk lehçeleri arasında onluk taban konusunda farklılıklar da görülmektedir: Çağdaş lehçelerden Karaçay Malkar Türkçesi yirmilik taban, Halaçça ise “otuzluk” ve “kırklık” karma taban kullanmaktadır. Halaççadaki sisteme Dedem Korkut Kitabı’nda da rastlanır. Tarihî lehçelerden Köktürkçe başka hiçbir dilde bulunmayan “bir sonraki onluk taban” şeklinde özgün bir sayı sistemine sahiptir.

Anahtar Kelimeler: