Özet:

Amasyalı Hüseyin Hüsameddin tarih ve dil konularında önemli çalışmalar yapmış bir yazardır. Şiirler yazmış, Arapça ve Farsçadan tercümeler yapmıştır. II. Meşrutiyetin ilanından sonra İstanbul’a gelerek Evkaf Nezaretinde Arapça ve Farsça mütercimi olmuştur. Niksar, Köprü, Osmancık, Refahiye gibi beldelerde resmî görevlerde de bulunmuştur. Türk Dil Kurumu ve Türk Tarih Kurumu üyesi olan yazar daha çok Amasya Tarihi adlı 12 ciltlik eseriyle tanınmaktadır. 1926 yılında Temel adlı bir çalışmanın birinci bölümünü tamamlamış ve İstanbul’da Arşak Matbaası’nda yayınlamıştır. Yazar eserinde Türk diline o zamana göre çok yeni ve farklı bir açıdan yaklaşmış, Türkçe kelimelerin kökenlerini Arap dilinin kurallarına göre açıklamaya çalışmıştır. Türkçe kelime kökleri ve bu köklerden yapılmış yeni kelimlerle ilgili çok sayıda örneğe yer verilmiştir. Eserde Türkçe dünya dillerinin anası kabul edilmiş, dil tarihi ile ilgili ilgi çekici bilgiler verilmiştir. Bu bilgiler Atatürk döneminde ortaya atılan Güneş Dil Teorisideki fikirlere benzemektedir. Belki de Hüseyin Hüsameddin’in Temel adlı eseri ve buna benzer eserler Atatürk’ün dilde yenileştirme ve sadeleştirme çabalarına fikirler vererek destek olmuşlardır. Eserde Türk dilinin sesleri, seslerin grupları, harfler, harflerin manaları, harekeler gibi konulara yer verilmiştir. Son bölümde ak kelimesi hakkında bir uygulamaya yer verilmiştir. Türkçenin tarihi ve grameri konusunda bilinenin dışında fikirler ihtiva eder. Ayrıca eserde pek çok yeni gramer terimi de kullanılmaktadır. Bu yazıda Temel’in birinci cüzünün metni sunulmuş ve yazarın bu konudaki fikir ve değerlendirmeleri toparlanmıştır.

Anahtar Kelimeler: