Özet:

Metindilbilim, dilbilimin önemli kollarından biridir. Metindilbilimde, cümlelerarası ilişkiler esas alınarak, edebî metnin dilbilgisel ve anlamsal olarak betimlenip, çözümlenmesi ve yorumlanması gerçekleştirilmektedir. Yani metin; küçük, büyük ve üst yapısından hareketle incelemeye tabi tutulur. Bu çalışmada, Oğuz Atay’ın, bir dağ başı kasabasında, demiryolu istasyonunda çalışan üç hikâyecinin istasyon, istasyon çevresi ve vagonlarda geçen hayat öykülerini konu edinen Demiryolu Hikâyecileri-Bir Rüya öyküsü ele alınmıştır. Bu öykü, yazarın tüm öykülerinin bir araya toplandığı “Korkuyu Beklerken” adlı eserinde yer alan sekizinci ve son öyküdür. Amaç, metni oluşturan cümleler arasındaki bağları değerlendirmektir. Atay, Türk edebiyatında özgün bir üsluba sahip, bir aydın olarak, rahatsızlık duyduğu konuları, okuyucuya iletmek istediği mesajları olan bir isimdir. Onun eserlerinde iletmek istediği mesajlar, yüzey yapının altındaki anlam katmanlarında saklıdır. Çalışmada, öykünün bu özellikleri metindilbilimsel çözümleme yoluyla aktarılmaya çalışılmıştır. Edebî metinler özellikle de kısa öyküler ve çalışmada ele alınan metinde olduğu gibi içerisinde ironik anlam taşıyan öyküler, “kendilerine özgü dilsel yapılar ve biçemsel özellikler barındırmaları” nedeniyle dil ve edebiyat öğretiminde önemlidir. Oğuz Atay, Türk Edebiyatı için önemli bir isim olmakla birlikte, hikâye örnekleri Türk Edebiyatı ile Dil ve Anlatım ders kitaplarında yer alan bir isimdir. Dolayısıyla lise seviyesinde dil ve edebiyat öğretimi bağlamında, Atay’ın kısa öyküsü, hem dilsel hem de biçimsel yapısı kendine özgü özellikleri barındırması sebebiyle metindilbilimsel incelemeye tabi tutulmuştur. Çalışmada, öncelikle bağdaşıklık üzerinde durarak metnin küçük yapısı yani, cümleler arasındaki “gönderimsel ilişkiler”, “bağıntı ögeleri”, “yinelenen kelimeler” ele alınmıştır. Öykünün tutarlılık bağlamında değerlendirilen bölümünde ise, anlam derinliği ve katmanları bize tutarlılık ögelerinden hareketle sunulmuştur. Tüm bu bulgulardan hareketle öykünün, yüzey ve derin yapı unsurları ele alınarak yorumlanmıştır.

Anahtar Kelimeler: